حل تشریحی سوالات سؤالات امتحان نهایی درس علوم و فنون ادبی (2) یازدهم خرداد 1403 - امتحان نهایی خرداد 1403

با توجه به توضیحات، نام نویسنده و مورخ را در عبارت زیر بنویسید؟ (0/5)

الف) از نویسندگان زبردست سبک عراقی است، اثر معروف او، از نخستین و بهترین آثار در علم عروض، قافیه، بدیع و نقد شعر به‌شمار می‌رود. (نام نویسنده: ............)

ب) از مورخان مشهور ایران است و موضوع کتابش تاریخ پیامبران، خلفای چهارگانه، خلفای بنی‌عباس و تاریخ ایران است. (نام مورخ: ............)

درستی و نادرستی عبارات زیر را مشخص کنید. (0/5)

الف) شعر بیدل به سبب سرودن غزل‌های خیال‌انگیز و کاربرد مضمون‌های بدیع مشهور شده است و بیشتر اشعار او به صورت ضرب‌المثل رواج یافته است. (درست - نادرست)

ب) فخرالدین عراقی مثنوی عشاق‌نامه را در مباحث عرفانی، به شیوۀ تمثیل و حکایت و در قالب نظم و نثر، نوشته است. (درست - نادرست)

جاهای خالی را با کلمات مناسب داخل کمانک پر کنید. (یک مورد اضافه است) (0/75)

(بابافغانی شیرازی، مکتب وقوع، صائب تبریزی، بیدل دهلوی)

1) ............ از شعرای تأثیرگذار قرن دهم است که شعرش از نظر، ظرافت و رقّت معانی مشهور است.

2) جریانی که در نتیجۀ چاره‌اندیشی شاعران برای تغییر سبک و رهایی از گرفتاری تقلید بود ............ نام دارد.

3) خداوندگار مضامین تازۀ شعری لقب ............ است.

در کدام گزینه آثار شاعران تماماً درست است؟ (0/25)

الف) تاریخ جهانگشا: عطاملک جوینی / لمعات: فخرالدین عراقی / جمشید و خورشید: سلمان ساوجی

ب) مرصادالعباد: نجم‌الدین رازی / مجالس المؤمنین: شیخ بهایی / تذکرة الاولیا: عطار نیشابوری

هر یک از ابیات مربوط به کدام سبک ادبی هستند؟ (0/5)

1) ز مــنــجــنــیــق فــلــک ســنــگ فــتــنــه می‌بارد

مــن ابــلــهــانــه گـــریـــزم بــه آبــگـیـنه حــصــار

2) عشق و درویشی و انگشت نمایی و ملامت

هــمــه سهل است تــحــمّـل نکنم بــار ملامت

با توجه به ویژگی‌های سبک هندی درستی و نادرستی عبارات زیر را مشخص کنید. (0/5)

الف) شعر بیشتر در تک بیت خلاصه می‌شود. (درست - نادرست)

ب) استفاده از ردیف‌های کوتاه در شعر این دوره رایج است. (درست - نادرست)

در کدام گزینه هر دو اثر مصنوع‌اند؟ (0/25)

الف) عباس نامه - محبوب‌القلوب

ب) مجالس‌المؤمنین - عالم‌آرای عباسی

ج) تذکرۀ شاه طهماسب - جامع عباسی

د) شرفنامۀ بدلیسی - بدایع‌الوقایع

کدام‌یک از موارد زیر از ویژگی‌های زبانی سبک عراقی محسوب می‌شود؟ (0/25)

الف) در شعر این دوره کاربرد غزل بیشتر شد و جایگاه تخلص در انتهای آن تثبیت گردید.

ب) شعر این دوره از دربار خارج شد؛ قصیده از رونق افتاد و غزل عارفانه و عاشقانه رواج یافت.

ج) به کارگیری حرف نشانۀ «مر» در کنار مفعول در جمله کم شده است.

در متن زیر دو جمله نادرست است. شمارۀ آن‌ها را در پاسخنامه بنویسید. (0/5)

«در سبک عراقی، تاریخ‌نویسی به اسلوب ساده رواج یافت. (1) در مقدمۀ بابر نامه، که قدیمی‌ترین تاریخ نوشته شده دربارۀ تیمور است، (2) این ساده‌نویسی به خوبی قابل مشاهده است. تاریخ‌نویسی از اوایل دورۀ مغول، به سبب علاقۀ شدید آنان به ثبت وقایع مربوط به پدران و اجدادشان شروع شد. و در دورۀ تیموری قدری هم ادامه یافت. (3) البته باید توجه داشت که این سادگی نثر همه جا یکسان نیست و نثر سادۀ این دوره را می‌توان فصیح و بلیغ دانست. (4)»

در بیت «بتی دارم که گرد گل زِ سنبل سایه‌بان دارد / بهار عارضش خطی به خون ارغوان دارد»، دومین استعاره را بیابید و به تشبیه تبدیل کنید. (0/75)

نوع تشبیه عبارت «دانا چو طبلۀ عطار است، خاموش و هنر نمای» با کدام بیت یکسان است؟ (0/25)

الف) تو ســــرو جویباری، تو لالۀ بهاری

تو یار غمگساری، تو حور دلربایی

ب) نـــگـــارش دهــــد گـــلـــبــن جـویبار

در آیــــیـــــنــــــۀ آب رخـــــــســــارهــــا

ج) هــرگــز کسی نـداد بـدیـن ســـان نــشــان برف

گویی که لقمه‌ای است زمین در دهان برف

وجه شبه را در سرودۀ زیر مشخص کنید. (0/25)

زندگی آتشگهی دیرنده پابرجاست / گر بیفروزیش، رقص شعله‌اش در هر کران پیداست / ورنه خاموش است و خاموشی گناه ماست.

در بیت «این زبان چون سنگ و هم آتش‌وش است / و آنچه بجهد از زبان چون آتش است» چند «ادات تشبیه» به کار رفته است؟ (0/25)

نوع تشبیه را مقابل آن بنویسید. (0/5)

الف) خــــانــــۀ دل مــــا را از کــــرم عــــمـــارت کــن

پیش از آن که این خانه رو نهد به ویرانی (............)

ب) وز چـــو شمعی به شــب، زود رو و سـرفـراز

شب چو چراغی به صبح، کاسته و نیم تاب (............)

در مصراع دوم بیت «جان به لب داریم و همچون صبح خندانیم ما / دست و تیغ عشق را زخم نمایانیم ما»

الف) یک اضافۀ تشبیهی

ب) یک اضافۀ استعاری بیابید. (0/5)

در بیت «سینه خواهم شرحه شرحه از فراق / تا بگویم شرح درد اشتیاق» مجاز را بیابید و آن را به اضافۀ استعاری تبدیل کنید. (0/5)

آشکارترین آرایۀ عبارت «تو قامت تمنّایی ای درخت / همواره خفته در آغوشت آسمان / بالایی ای درخت» را از داخل کمانک انتخاب کنید. (استعارۀ مکنیه - استعارۀ مصرحه - تشبیه) (0/25)

در مصراع اول بیت زیر یک تشخیص و در مصراع دوم یک تشبیه مشخص کنید. (0/5)

«داغ است دل لاله و نیلی است برِ سرو

کــز بــاغ جهـان لاله عـذاران همه رفتند»

در ابیات زیر دو مجاز با رابطۀ شباهت بیابید. (0/5)

مــا ز آغـــاز و ز انــجــام جــهــان بی‌خبریم

اول و آخر این کهنه کتاب افتاده است

بـا کــــاروان حـــلّـــه بـــرفــتــم ز سیستــان

بـا حـــلـــۀ تــنــیــده ز دل بـــافــتــه ز جــان

منادا در هر بیت زیر باعث آفرینش چه آرایه‌ای شده است؟ (0/5)

الف) تا تو را جای شد ای ســرو روان در دل من

هیچ کس می‌نپسندم که بـه جــای تو بود

ب) بــشــکـن دل بـــی‌نــــوای مـــا را ای عـــشــــق

این ساز شکسته‌اش خوش‌آهنگ‌تر است

در عبارت زیر قرینۀ مجاز را مشخص کنید. (0/25)

جهان خوردم و کارها راندم.

در مصراع اول و چهارم کنایه‌ها را مشخص کنید و مفهوم آن‌ها را بنویسید. (1)

الف) از در درآمــدی و من از خـود به در شدم

گـویی کــزین جـهـان به جهان دگر شدم

ب) همت مردانه می‌خواهد گذشتن از جهان

یــوســفــی بــایــد که بـــازار زلــیــخــا بشکند

با توجه به بیت «سلسلۀ موی دوست حلقۀ دام بلاست / هر که در این حلقه نیست فارغ از این ماجراست» خانه‌های خالی (الف - ب) را با ذوق خود (غیر از واژه‌های بیت) پر کنید. (0/5)

در صورت تقطیع بیت زیر به پایه‌های آوایی 4 تایی 3 تایی، به موارد خواسته شده پاسخ دهید. (0/75)

«یک عــمـــر دور و تـــنـــهــــا تـــنــهـــا به جـــرم اینکه

او سرسپرده می‌خواست، من دل سپرده بودم»

الف) دو رکن (وزن واژۀ) ابتدایی بیت را بنویسید.

ب) وزن بیت همسان تک‌پایه‌ای است یا همسان دولختی؟

وزن عروضی بیت «ما به غم خو کرده‌ایم ای دوست ما را غم فرست / تحفه‌ای کز غم فرستی نزد ما هر دم فرست» با کدام بیت متفاوت است؟ (0/25)

الف) تا نـــگــردی بــی‌خـــبـــر از جــــســــم و جــان

کـــی خـــــبــــــر یـــابــی زِ جـــانـــان یک زمـــان

ب) سینه مالامال درد است ای دریغا مرهمی

دل ز تــنــهــایی به جان آمد خدا را مرهمی

در کدام بیت هجای پایانی از رکن آخر کاسته شده است (محذوف است) علامت هجایی «رکن پایانی» را بنویسید. (0/5)

الف) زِ یزدان دان، نه از ارکان، که کوته‌دیدگی باشد

که خطی کــز خـــرد خــیــزد، تـو آن را از بنان بینی

ب) یـــار شــدم، یـــار شـــدم، بـــا غـــم تـــو یـــار شــدم

تــا کـه رســیـــدم بـــرِ تـــو، از هــمــه بــیـــزار شــدم

ج) گــــــر تــــــمــــــنّــــــای تـــــو از خــــاطـــــر نــــاشــــاد رَوَد

داغ عـــــشــــق تــــــــو گـــلـــی نیست که از یـــاد رَوَد

کدام بیت به دو صورت دسته‌بندی می‌شود؟ در صورت تقطیع به پایه‌های آوایی 3 تایی 4 تایی رکن اول و دوم را بنویسید. (0/75)

الف) غمناک نباید بود از طعن حسـود ای دل

شاید که چو وابینی خیر تو در این باشد

ب) الـــــفــــــبـــــــای درد از لــــــبـــــم مـــی‌تــــراود

نه شـــبــنـــم که خــون از شــبــم مـی‌تراود

ج) چــــــو دل بـــــرنــــهـــی بـــر ســـــرای کـــهـــن

کــــنــــد نـــــاز وز تـــــو بـــــپـــوشــــد ســـخــن

با توجّه به بیت «گفت به مجنون صنمی در دمشق / کای شده مستغرق دریای عشق» (0/75)

الف) وزن این بیت همسان است. (درست / نادرست)

ب) خط عروضی رکن دوم را بنویسید.

اگر بیت «بسیار گنه کردیم آن بود قضای تو / شاید که به ما بخشی از روی کرم آن‌ها» را بر اساس 3 تایی 4 تایی برش بزنیم، موارد خواسته شده را بنویسید. (2)

در ابیات زیر وزن‌های همسان دولختی و همسان تک‌پایه‌ای را مشخص کنید. (0/5)

1) ای صــــــاحب کــــــرامـــــت، شــــکـــرانــــۀ سلـامت

روزی تـــــفــــقــــدی کـــن درویــــش بـــیــــنــــوا را

2) شـکـر کــنــد چرخ فلک، از مَلِک و مُلک و مَلَک

کز کرم و بخشش او روشن و بخشنده شدم

با توجه به غزل زیر به سؤالات پاسخ دهید. (1)

مــرا تو غایت مقصودی از جهـان ای دوست

هــزار جـــان عـــزیـــزت فـدای جان ای دوست

چــنــان به دام تــو الــفــت گــرفت مـرغ دلـم

که یـــاد می‌نکند عــهــدِ آشـیــان ای دوست

گَــرَم تـــو در نـگـشـایـی کــجـــا تـــوانــم رفـت

به راستــان که بمیرم بر آستـان ای دوست

مــرا رضـــای تـو بـایـد، نـه زنــدگــانـی خویش

اگر مراد تو قتل است، وارهـان ای دوست

کـه گـفـت سـعـدی از آسیب عشـق بگـریزد

به دوستی که غـلـط بـرد گـمـان ای دوست

الف) غزل بالا در چه سبکی سروده شده است؟

ب) وزن غزل همسان است. (درست / نادرست)

ج) یک ویژگی ادبی در بیت آخر بیابید.

د) یک ویژگی فکری بیابید و بنویسید.

با توجه به متن زیر از کتاب «عالم‌آرای عباسی» به سؤالات پاسخ دهید. (1)

از طبقۀ علیّۀ شعرا که ناظمان مناظم سخن‌پیرایی و پیرایه بندان سلسلۀ معنی‌آرایی‌اند، در آن هنگام در اردوی معلّا و ممالک محروسه، شاعران سخنور و سخنوران بلاغت‌گستر بی‌شمار بودند. در اوایلِ حالِ حضرتِ خاقانیِ جنت مکانی توجّه تمام به حال این طبقه بود.

الف) در عبارت مشخص شده چه ویژگی زبانی سبک هندی مشاهده می‌شود؟

ب) نام نویسنده کتاب را بنویسید.

ج) یک تشبیه در سطر اول بیابید و مشبهٌ‌به آن را بنویسید.

با توجه به غزل زیر: (1/25)

گــــر تـــمــــنّــــای تـــو از خــــاطــــر نـــــاشـــــاد رود

داغ عـــشـــق تــــو گـــلـــی نیست که از یاد رَوَد

نـــــرود حــــســــرت آن چــــــــاه زنــــخــــدان از دل

تـــشـــنـــه را آب مـــحـــال است کـه از یــــاد رود

نـــتــــوان از ســــر او بــــرد هـــــوای شــــیــــریـــن

لـــشـــگـــر خـــســـرو اگــــر بـــر ســر فــرهـــاد رود

کاش چون شمع همه سر شود اعضای کلیم

تــا ســــراســــر بــــه ره عـــشـــق تـــو بــر بــاد رود

الف) در بیت دوم کدام‌یک از ویژگی‌های ادبی سبک هندی آشکار است؟

ب) وزن مصراع اول بیت دوم، حاصل تکرار چه رکنی است؟ نشانه هجایی آن را بنویسید.

ج) دو ویژگی فکری در غزل بیابید و بنویسید.

متن زیر را بخوانید و به سؤالات پاسخ دهید. (0/75)

«فرّاش باد صبا را گفته تا فرش زمرّدین بگسترد و دایۀ ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات در مهد زمین بپرورد. درختان را به خلعت نوروزی، قبای سبز ورق دربرگرفته و اطفال شاخ را به قدوم موسم ربیع، کلاه شکوفه بر سر نهاده»

الف) چه آرایه‌ای در حوزۀ علم بیان، بیشتر در متن به‌کار رفته است؟

ب) یک استعاره در سطر اول بیابید.

ج) یک ویژگی زبانی در متن بیابید.