حل تشریحی سوالات سؤالات امتحان نهایی درس علوم و فنون ادبی (3) دوازدهم خرداد 1401 - امتحان نهایی خرداد 1401

کدام یک از عبارت‌های زیر درست و کدام یک نادرست است؟ (1)

الف) شعرهای سید اشرف‌الدین گیلانی در راه مبارزه با استبداد و عشق به وطن در روزنامۀ «قرن بیستم» چاپ می‌شد.

ب) شاعران دورۀ بازگشت از این جهت اهمّیّت دارند که توانستند زبان شعر را از آن حالت سستی که در اواخر سبک هندی در شعر به‌وجود آمده بود، نجات بخشند.

ج) در ادبیّات دورۀ معاصر، نوآوری‌ها، اندیشه‌های باستان‌گرا و گاهی گرایش به شعرهای ترجمه‌ای مورد توجّه بود.

د) نثر فارسی دورۀ معاصر، تحت تأثیر آثاری که در دورۀ بیداری از زبان‌های اروپایی ترجمه می‌شد، از سادگی دور شد.

کدام کتاب از آثار منثور «قیصر امین‌پور» است؟ (0/25)

الف) آیینه‌های ناگهان

ب) در کوچۀ آفتاب

ج) طوفان در پرانتز

د) ظهر روز دهم

عبارت زیر در مورد کدام دوره از شعر فارسی معاصر است؟ (0/25)

«در این دوره که باید آن را دورۀ کمال جریان‌های ادبی دانست، شاعران بهتر و هنری‌تر از گذشته به جوهر شعر دست یافتند و مضمون شعر آن‌ها بیشتر نقد اجتماعی است.»

الف) اوّل

ب) دوم

ج) سوم

د) چهارم

جاهای خالی را با واژه‌های مناسب پر کنید. (0/5)

الف) «سیمین دانشور» با کتاب ............ به اوج نویسندگی خود رسید.

ب) اوّلین ............ با عنوان «جعفر خان از فرنگ برگشته» به قلم «حسن مقدم» در سال 1301 نوشته شد.

پاسخ مناسب را از داخل کمانک انتخاب کنید: (1)

الف) «ابوالقاسم لاهوتی» و «فرّخی یزدی» از شاخص‌ترین شاعران حوزۀ (توجّه به مردم - دانش‌ها و فنون نوین) هستند.

ب) سبک نویسندگی اکثر نویسندگان دورۀ بازگشت و بیداری مطابقت کاملی با ادبیّات داستانی (کهن - جدید) نداشت.

ج) ابهام در شعر معاصر پسندیده است و (معنی‌آفرینی - معنی‌گریزی) از ویژگی‌های شعر این دوره است.

د) گرایش به (خیال‌بندی - واقع‌گرایی) شعر برخی شاعران دورۀ انقلاب اسلامی را گاه به شعر بیدل و صائب نزدیک کرده است.

هر یک از جملات زیر، مربوط به کدام یک از ویژگی‌های (ادبی - فکری) است؟ (0/5)

الف) مکتب‌های فلسفی و ادبی قرن نوزدهم و بیستم اروپا مانند رمانتیسم در ادبیات داستانی دورۀ معاصر حضوری آشکار و تأثیرگذار دارند.

ب) در نثر دورۀ انقلاب اسلامی، به‌تدریج به‌ویژه بعد از جنگ، گرایش به سبک‌های جدید داستان‌نویسی مانند جریان سیّال ذهن بیشتر می‌شود.

بیت زیر، سرودۀ «سلمان هراتی»، شاعر دورۀ انقلاب اسلامی، است؛ کدام ویژگی «زبانی» در آن دیده می‌شود؟ (0/5)

«گم بود در عمیق زمین شانۀ بهار

بی تو ولی زمینۀ پیداشدن نداشت»

الف) آشنایی‌زدایی و روی آوردن به کاربرد ترکیب‌های بدیع و بی‌سابقه

ب) عبارت‌های وصفی دور و دراز و لفظ‌پردازی‌های بی‌جا

در کدام یک از مصراع‌های زیر، کلمۀ «سو» کوتاه تلفّظ نمی‌شود؟ (0/25)

الف) روزه یک سو شد و عید آمد و دل‌ها برخاست

ب) آمــــد ســــوی کــعـــبـــه ســــیـــــنـــــه پـــــرجــــوش

در کدام یک از واژگان بیت زیر، مصوّت بلند «ی»، همواره کوتاه است؟ (0/25)

«هـرگـز وجــود حــاضــر غــایـب شـنیده‌ای؟

من در میان جمع و دلم جای دیگر است»

برای هر یک از ابیات زیر، یکی از وزن‌های داخل کمانک را انتخاب کنید. (0/5)

(همسان دولختی - ناهمسان)

الف) تو با خـدای خــود انـداز کـار و دل خــوش دار

کــه رحـــم اگــــر نــکــنــد مـــدّعـــی خـــدا بـکـنـد

ب) من به زبان اشک خود می‌دهمت سلام و تو

بــر ســــر آتـــش دلـــم هــمـچـو زبـانـه می‌روی

وزن کدام‌یک از ابیات زیر متفاوت است؟ (0/5)

الف) جــــانــــا نــــظـــری کـــه نــــاتـــوانـــم

بــخــشــا کـه بـه لـب رسـیـد جــانـم

ب) گشتـه‌ام در جـــهـــان و آخـــر کـــار

دلــبــری بــرگـــزیــده‌ام که مـپرس

ج) ای ســـرو بــلــنــد قـــامــت دوست

وَه وَه که شمایلت چه نیکوست

بیت «دی شیخ با چراغ همی گشت گرد شهر / کز دیو و دَد ملولم و انسانم آرزوست» بر وزن «مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل» است؛ برش آوایی دوم این بیت کدام یک از موارد زیر است؟ (0/5)

الف) فاعلاتن مفاعلن فعلن

ب) مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن

ج) مفعولُ مفاعلن مفاعیلن

د) مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن

در بیت «همّت طلب از باطن پیران سحرخیز / زیرا که یکی را ز دو عالم طلبیدند» کدام اختیار شاعری به‌کار نرفته است؟ (0/5)

الف) تغییر کمّیّت مصوّت

ب) حذف همزه

ج) بلند بودن هجای پایان مصراع

نام کامل بحر بیت زیر را بنویسید. (0/75)

«ای مست شب‌رو کیستی؟ آیا مَـه من نیستی؟

گر نیستی، پس چیستی؟ ای همدم تنهای دل»

«وزن‌واژۀ» شعر زیر را بنویسید. (0/25)

«بیا ره توشه برداریم / قدم در راه بی‌برگشت بگذاریم / ببینیم آسمانِ «هر کجا» آیا همین رنگ است؟»

با توجّه به بیت «یار با ماست چه حاجت که زیادت طلبیم / دولت صحبتِ آن مونس جان ما را بس» به پرسش‌ها پاسخ دهید. (2/5)

الف) بیت را تقطیع هجایی کنید.

ب) نشانه‌های هجایی آن را بگذارید.

ج) وزن بیت چیست؟

د) یک اختیار «وزنی» این بیت را بنویسید.

برای هر یک از ابیات زیر، آرایۀ مناسب را از داخل کمانک انتخاب کنید. (1/25)

الف) آتش آن نیست که از شعلۀ آن خندد شمع

آتش آن اسـت کـه بـر خــرمــن پــروانــه زدنــد (ایهام - مراعات نظیر)

ب) بیداری زمان را با من بخوان به فریاد / ور مرد خواب و خفتی / «رو سر بنه به بالین، تنها مرا رها کن» (تضمین - حس‌آمیزی)

ج) مجنون که به دیوانه‌گری شهـرۀ شهر است

در دشـت جـنـون هـمـسـفـر عـــاقـــل مـا بــود (حسن تعلیل - تلمیح)

د) فــلک در خـــاک می‌غلتید از شـرم سـرافرازی

اگـر می‌دیــد مـــعـــراج ز پــا افــــتـــادن مــــا را (متناقض‌نما - لف و نشر)

هـ) گـــر بـــرگ گـــل ســـرخ کـــنــی پـیـرهـنـش را

از نــــــازکـــــی آزار رســــــانـــــــد بـــــدنــــــش را (اغراق - تضاد)

با توجه به ابیات زیر به پرسش‌ها پاسخ دهید: (1)

1- جـان ریـخـتـه شـد با تـو، آمـیـخـتـه شد با تو

چون بوی تو دارد جان، جان را هله بنوازم

2- پـرسـتـش به مسـتی است در کیش مـهــر

بـــــرون‌انـــد زیــــن جـــــرگــــه هـــشـــیــــارهـــا

الف) در کدام یک از ابیات، آرایۀ «ایهام تناسب» وجود دارد؟

ب) کدام واژه این آرایه را پدید آورده است؟

ج) معانی مختلف این واژه را بنویسید.

در هر یک از ابیات زیر، چه نوع لف و نشری به‌کار رفته است؟ (0/5)

الف) دل و کــــشـــــورت جـــمــــع و مـــعـــمـــور بــــاد!

ز مـــــلـــــکــــــت پـــــــراکـــــنــــــدگـــــــی دور بـــــاد!

ب) اگـــر ز خـــلـــق مــلـامــت و گـر ز کـــرده نـــدامــت

کشیدم، از تو کشیدم، شنیدم، از تو شنیدم

الف) کدام آرایۀ مشترک (به‌جز مراعات‌نظیر) در موارد زیر، «موسیقی معنوی» ایجاد کرده است؟ (0/5)

ب) چگونه به وجود این آرایه پی برده‌اید؟ (0/5)

1- خط شکسته را محکم‌تر و بامزه‌تر از دیگران می‌نوشت.

2- افسوس مـوهـا، نـگـاه‌ها به عبث

عطر لغات شاعر را تاریک می‌کنند.

در کدام یک از ابیات زیر آرایۀ «حسن تعلیل» یافت نمی‌شود؟ (0/25)

الف) اشک سحر زداید از لوح دل سیاهی

خــرّم کـنـد چـمـن را باران صبحگاهی

ب) عجب نیست بر خـاک اگر گل شکفت

که چندین گـل‌انـدام در خــاک خفت

با ذکر دو دلیل ثابت کنید آرایۀ «اسلوب معادله» در بیت زیر وجود دارد؟ (1)

بی‌کمـالی‌های انسـان از سخن پیدا شود

پستۀ بی‌مغز چون لب واکند، رسوا شود

در هر یک از بیت‌های گروه «الف» کدام آرایۀ ادبی گروه «ب» به‌کار رفته است؟ (در ستون «ب» یک مورد اضافی است.) (1)

مفهوم کنایی قسمت مشخص‌شده را بنویسید. (0/5)

«این تنگ‌عیشی برای او (مولوی) نوعی ریاضت نفسانی بود؛ ناشی از خشک‌دستی نبود. از زندگی فقط به قدر ضرورت تمتّع می‌برد. بیش از قدر ضرورت را موجب دور افتادن از خطّ سیر روحانی خویش می‌یافت.»

متن زیر از داستان «کباب غاز» اثر «جمال‌زاده» است. دو مورد از ویژگی‌های «سبک نویسندگی» او را ذکر کنید. (0/5)

«اگر چشمم تو چشمش می‌افتاد، با همان زبان بی‌زبانی نگاه، حقّش را کف دستش می‌گذاشتم. ولی شستش خبردار شده بود و چشمش مثل مرغ سربریده مدام روی میز از این بشقاب به آن بشقاب می‌دوید و به کاینات اعتنا نداشت.»

نوشتۀ زیر قسمتی از داستان «آن شب عزیز» اثر «سید مهدی شجاعی» است. با توجّه به متن، یکی از مضامین (قلمرو فکری) نثر ادبیّات انقلاب اسلامی را بیان نمایید. (0/5)

«شما شهادتین گفتید و یک بار دیگر امام زمان را صدا زدید و خاموش شدید. افتخارم این است که خودم با پای لنگ شما را به خط رساندم. و حالا دل‌خوشی‌ام به این است که هر روز صبح با این یک پا و دو عصا به اینجا بیایم. سنگتان را بشویم و خاطراتم را با شما مرور بکنم. هر روز چیزهای بیشتری از آن شب عزیز یادم می‌آید. به همین زنده‌ام آقا!»

متن زیر از کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» است: (0/75)

«کارهای میرزا تقی خان از ترتیب و انتظام قشون و اصلاح کار دفتر و مالیه و عمارت و مرمّت خرابی‌های دیگر که به زودی محال می‌نمود و همه در یک دو سال صورت گرفت، گواه و دلیل بزرگی مرد است.»

الف) این کتاب اثر کیست؟

ب) موضوع آن، تاریخ ............ است.

ج) کاربرد واژۀ «قشون» بیانگر کدام ویژگی زبانی این نثر است؟

الف) با مقایسۀ دو شعر زیر، یک ویژگی مشترک آن‌ها را بنویسید. (0/5)

ب) قالب شعر «ملک‌الشّعرا بهار» چیست؟ (0/25)

1- قایقی خواهم ساخت / خواهم انداخت به آب / دور خواهم شد از این خاک غریب / که در آن هیچ کسی نیست که در بیشۀ عشق / قهرمانان را بیدار کند

«سهراب سپهری»

2- پــروانــه و شــمــع و گــل شـبی آشـفـتـنـد

در طــــرف چــمــن

وز جـــور و جفــــای دهـــر بـا هـم گــفـتـنـد

بـــســیـــار سـخــن

شد صبح، نه پروانه به جا بود و نه شمع

نــــاگــــاه صـــبـــــا

بـر گـــل بـوزیـد و هــر دو بـا هـم رفــتــنــد

من ماندم و من

«ملک‌الشّعرا بهار»

شعر زیر سرودۀ «مهدی اخوان ثالث» است؛ به پرسش‌های مربوط به آن پاسخ دهید. (0/75)

«سلامت را نمی‌خواهند پاسخ گفت / سرها در گریبان است / کسی سر بر نیارد کرد پاسخ گفتن و دیدار یاران را / نگه جز پیش پا را دید نتواند / که ره تاریک و لغزان است / و گر دست محبّت سوی کس یازی، / به اکراه آورد دست از بغل بیرون / که سرما سخت سوزان است»

الف) مصراع‌های مشخص‌شده، نمونه‌ای از کاربرد نحوی سبک ............ است.

ب) شعر «اخوان ثالث» شعری ............ است که حوادث زندگی مردم را در خود منعکس می‌کند.

ج) «اخوان ثالث» در بیشتر مجموعه‌ها مثل «زمستان» زبانی ............ دارد.

متن زیر از کتاب «منشآت» اثر «قائم مقام فراهانی» است؛ نوع نثر عبارات کوتاه آن، گاه (عامیانه - مسجّع) است. (0/25)

«مخدوم مهربان من، از آن زمان که رشتۀ مراودت حضوری گسسته و شیشۀ شکیبایی از سنگ تفرقه و دوری شکسته، طایر مکاتبات را پر بسته و کلبۀ مراودات را در بسته.»