حل تشریحی سوالات سؤالات امتحان نهایی درس علوم و فنون ادبی (3) دوازدهم شهریور 1402 - امتحان نهایی دوازدهم شهریور 1402 (انسانی)

انجمن ادبی خاقان برای رسیدن به هدف رهایی بخشیدن شعر فارسی از تباهی و انحطاط اواخر دورۀ صفوی و دوره‌های بعد از آن، چه راهی را در پیش گرفتند؟ (0/25)

در عبارت مقابل، جای خالی را کامل کنید: در دورۀ بیداری، سیّداشرف‌الدّین گیلانی به ............ مشهور بود. (0/25)

عبارت زیر، معرّف کدام شخصیّت ادبی دورۀ بیداری است؟ (0/25)

وی از شعرهای غربی نیز ترجمه‌هایی منظوم پدید آورده است که در نوع خود ابتکاری محسوب می‌شود. قطعۀ «قلب مادر» یکی از آن نمونه هاست.

درست یا نادرست بودن عبارت‌های زیر را مشخّص کنید. (0/5)

الف) منظور از ادبیّات معاصر، آثار ادبی هستند که پیش از مشروطه پدید آمده‌اند.

1- درست 2- نادرست

ب) شاعران این دوره، بهتر و هنری‌تر از گذشته به جوهر شعر دست یافتند.

1- درست 2- نادرست

همۀ گزینه‌ها به‌جز گزینۀ ............ از «آثار پژوهشی» محمّدتقی بهار است؟ (0/25)

الف) تاریخ تطوّر نظم فارسی

ب) سبک‌شناسی

پ) تاریخ بیداری ایرانیان

ت) تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایرانیان

«پروین اعتصامی» در قصیده به سبک کدام شاعر، شعر می‌‌سراید؟ (0/25)

نثر داستانی معاصر در سال (1301) با کدام مجموعه داستان کوتاه آغاز شد؟ (0/25)

کدام گزینه دربردارندۀ «سطح فکری» شعر در دورۀ بیداری نیست؟ (0/25)

الف) نگرش شاعران و نویسندگان نسبت به جهان بیرون، از کلّی‌نگری و ذهنیّت‌گرایی به جزئی‌نگری و عینیت‌گرایی تغییر کرد.

ب) مفهوم آزادی در سخن شاعران و نویسندگان، بنیادی‌ترین تفکّر و خواست مشروطه‌خواهان گردید.

کدام گزینه یکی از ضعف‌های تکنیکی در اغلب داستان‌های دوران مشروطه به شمار می‌‌آید؟ (0/25)

الف) گسترش یافتن نوگرایی و تجدّدخواهی

ب) تنفّر از خرافات در نثر داستانی

پ) توجّه به حقوق مدنی زنان

ت) حضور راوی سوم شخص و سخن گفتن او با خواننده در بعضی از صحنه‌ها

کدام گزینه بیانگر «سطح ادبی» شعر در قرن‌های دوازدهم و سیزدهم است؟ (0/25)

الف) گرایش به قالب‌های کم کاربرد یا نوین به‌تدریج زمینه را برای ظهور شعر نو فراهم کرد.

ب) شعر به‌عنوان زبان بُرندۀ نهضت در اختیار روزنامه‌‌ها قرار گرفت.

دربارۀ سبک شعر دورۀ معاصر تا انقلاب اسلامی، کدام گزینه نادرست است؟ (0/25)

الف) تفكّر شاعر، بیشتر زمینی و پیرامون امور دنیوی است.

ب) دست شاعر برای استفاده از همۀ واژه‌‌ها بسته است.

پ) معنی گریزی، از ویژگی‌های شعر این دوره است.

در شعر سنّتی دورۀ انقلاب اسلامی، تقلید از سبک ............ و ............ و تمایل به آن‌ها زیاد است. (0/5)

در سرودۀ زیر، شاعر به کدام ویژگی «سطح فکری» شعر دورۀ انقلاب اسلامی پرداخته است؟ (0/25)

اگــر دشـنــۀ دشمنــان، گـــردنیـــم

اگـــر خنـجــر دوستــان، گُــرده‌ایـــم

گــواهــی بخـواهیــد، اینــک گــواه

همین زخم‌هایی که نشمرده‌ایم

کدام گزینه درست است؟ (0/25)

الف) تفکّر انسان‌گرایانه، گاهی در برخی از آثار بعد از انقلاب به‌گونه‌ای کمرنگ مشاهده می‌شود.

ب) اندیشۀ حاکم بر داستان‌های دهۀ اوّل پس از پیروزی انقلاب، ابتدا اجتماعی و در مرحلۀ بعد، سیاسی است.

وزن سومین پایۀ آوایی، در بیت زیر چیست؟ (0/25)

اگـر چه حُسن‌فروشان به جلوه آمده‌اند

کسی به حُسن و ملاحت به یار ما نرسد

نشانه‌‌های هجایی کدام گزینه را می‌توان به دو گونه، جدا و سازماندهی کرد؟ وزن هر دو گونۀ آن را بنویسید. (0/75)

الف) هــــر کــــه تـــأمــــل نــکنـــد در جـــــواب

بـیـشـتــــر آیـــــد سخـنـــش، نــــاصـــواب

ب) زین خَلقِ پرشکایتِ گریان شـدم ملول

آن‌‌ های هوی و نعرۀ مستانم آرزوست

کدام‌یک از واژگان زیر با واژۀ «چاهسار» هم‌وزن است؟ (0/25)

الف) مردستان

ب) سکّه‌زن

پ) زادسرو

ت) جوانمرد

چرا در خوانش مصرع «سعدی نظر از رویت کوته نکند هرگز» همزۀ آغاز هجا حذف می‌شود؟ (0/5)

با توجّه به بیت «سوی لشکر آفریدون شدند / ز نزدیک ضحّاک بیرون شدند» به سؤالات پاسخ دهید: (0/5)

الف) به چه دلیل واژۀ «سو» به شکل «سُ» تلفظ می‌شود؟

ب) در پایه‌‌های آوایی اوّل و دوم مصرع نخست، چه نوع «اختیار شاعری زبانی یکسانی» به کار رفته است؟

شاعر در مصرع اوّل بیت زیر، کدام «واو» را «مصوّت بلند» به حساب نیاورده است؟ (0/25)

مـن و تـو غافلیم و مـاه و خورشید

بر این گردون گردان نیست غافل

با در نظر گرفتن بیت زیر به سؤالات پاسخ دهید: (0/75)

همـیـن حکــایت، روزی بـــه دوستـــان بـرســد

که سعدی از پی جانان برفت و جان انداخت

الف) مصرع دوم را تقطیع هجایی کنید.

ب) در آخرین هجای بیت، کدام نوع اختیار شاعری به‌کار رفته است؟

پ) اختیار شاعری وزنی مشترک هر دو مصراع را بنویسید.

در کدام، بیت اختیار وزنی «آوردن فاعلاتن به‌جای فعلاتن» به‌کار رفته است؟ (0/25)

الف) یــاد بــاد آن کــه ز مــا وقـت سفر یـاد نکـرد

بـــه و داعــی دل غــم‌دیــدۀ مــا شــاد نکــرد

ب) یوسف گم‌ گشته بازآید به کنعان غم مخور

کلبــۀ احزان شــود روزی گلستـان غــم مخــور

شاعر در کدام رکن از مصراع‌‌های بیت زیر از اختیار شاعری وزنی «ابدال» استفاده کرده است؟ (0/5)

خســروان قبلــۀ حــاجــات جهاننــد ولــى

سببش بندگی حضرت درویشان است

جا‌های خالی را کامل کنید. (0/5)

کاربرد قابلیّت وزنی «قلب» بسیار کم است و تنها در وزن‌های ............ و ............ رخ می‌دهد.

با توجّه به بیت زیر به سؤالات پاسخ دهید: (0/75)

یــاری انـدر کــس نمـی‌بینیم یــاران را چـه شـد؟

دوستی کی آخر آمد، دوست‌داران را چه شد؟

الف) مصراع اوّل را تقطیع هجایی کنید.

ب) نام بحر عروضی بیت را بنویسید.

نیمایوشیج برای رهایی از تنگنا‌های عروضی، چگونه دست شاعر را در سرودن شعر بازگذاشت؟ (0/25)

نشانه‌‌های هجایی مصرع دوم بیت زیر را بنویسید: (0/5)

دریـای هستـی دم بـه دم

در چرخ و تاب و پیچ و خم

بیت: «یار بی‌پرده از در و دیوار / در تجلّی است یا اولی الابصار» به کدام‌یک از گزینه‌‌های زیر «تلمیح» دارد؟ (0/25)

الف) فَأَينَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجهُ اللهِ

ب) كُلُّ يَومٍ هُوَ فِی شَأنٍ

در کدام‌یک از بیت‌های زیر آرایۀ ادبی «تضمین» به‌کار رفته است؟ (0/25)

الف) بیستون بر سر راه است مباد از شیرین

خبــری گفتـه و غمگین دل فرهــاد کنید

ب) حــافـظ از جـور تــو حاشـا کـه بگردانـد روی

مــــن از آن روز کـــــه در بنــــد تــــوام آزادم

در بیت زیر «لف و نشر‌ها» را بیابید و آن‌ها را در جدول زیر بنویسید. (1)

دل و کشورت جمع و معمور باد

ز مُلــکت پــــراکـنـدگــــی دور بــــاد

در بیت زیر به چه دلیل، آرایۀ ادبی «متناقض‌نما» دیده می‌شود؟ (0/75)

ز کــــوی یــــار مـــی‌‌آیـــد نـسیــم بـــاد نــــوروزی

از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی

مولانا در بیت زیر با کاربرد کدام آرایۀ ادبی، معانی بسیاری را در کمترین واژه‌ها، جای داده است؟ (0/25)

دی شیخ با چراغ همی گشت گِرد شهر

کز دیـو و دد ملولم و انسـانم آرزوست

«ایهام تناسب» به‌کار رفته در بیت زیر را توضیح دهید: (0/75)

گویند روی سرخ تو سعدی که زرد کرد؟

اکسیر عشق بـر مسم افتـاد و زر شدم

در بیت «ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد / چشم نرگس به شقایق نگران خواهد شد»: (0/75)

الف) کدام واژه ایهام دارد؟

ب) معانی واژۀ ایهامی آن را بنویسید.

سعدی در بیت زیر با کاربرد کدام آرایۀ ادبی برای بزرگ‌نمایی در توصیف روز وداع یار، اوج احساسات و عواطف درونی خود را نشان داده است؟ (0/25)

بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران

کز سنگ ناله خیزد روز وداع یاران

آرایه‌‌های ادبی «حسن تعلیل، حس‌آمیزی، اسلوب معادله و ایهام تناسب» به ترتیب در کدام گزینه‌‌ها به کار رفته اند؟ (1)

الف) لب و دندان سنایی همه توحید تو گوید

مگــر از آتش دوزخ بــودش روی رهــایــی

ب) دخـــل بــی‌جــا همـه جــا در سخنــم مــی‌‌آیــد

ایــن مگــس لازم شیرینــی گفتـار مـن است

پ) گــریــۀ دائــم سیــاهــی را نبُــرد از بخت مــن

زاغ را بسیــــاری بــــاران نســــازد پَـــــر، سپیــــد

ت) بـــاران همـه بــر جــای عــرق مــی‌‌چـکـد از ابــر

پیداســت کـــه از روی لطیــف تـــو حیـــا کـــرد

آرایۀ مناسب هر بیت را از کمانک مقابل آن انتخاب کنید. (0/75)

الف) زمانه از ورق گُل، مثال روی تو بست

ولی ز شرم تو در غنچه کرد پنهانش (ایهام تناسب، حسن تعلیل)

ب) از صـدای سخن عشق ندیدم خوش‌تـر

یـادگاری کـه در ایــن گنبد دوّار بمـانــد (حس‌آمیزی، ایهام)

پ) سفـــر بـــرون کنـــد ز مـــرد، خــامـــی‌‌هــا

کبـاب، پختـه نگــردد مگــر بــه گردیدن (تضمین، اسلوب معادله)

کدام بیت را می‌توان نمونۀ سرودۀ انتقادی دورۀ بیداری به شمار آورد؟ (0/25)

الف) پرستش بــه مستــی اسـت در کیش مهر

بــــرون‌انــــد زیـــــن جــــرگــــه، هـشـیــار‌هـــــا

ب) غلغلی انــداختــی در شهــر تهـــران ای قلــم

خوش حمایت می‌‌کنی از شرع قرآن ای قلم

با توجّه به متن زیر به پرسش‌ها پاسخ دهید: (1/25)

«... مخدوم مهربان من! از آن زمان که رشتۀ مراودت حضوری گسسته و شیشۀ شکیبایی از سنگ تفرقه و دوری شکسته، اکنون مدّت دو سال افزون است که نه از طرف بَریدی و سلامی و نه از اینجانب قاصدی و پیامی. طاير مکاتبات را پَر بسته و کلبۀ مراودات را در بسته ...»

الف) محوری‌ترین پیام متن بالا چیست؟

ب) نوع ترکیب «کلبۀ مراودات» را بنویسید.

پ) نمونه ای از «سجع» در متن بالا بیابید و آن را بنویسید.

ت) چند «اضافۀ تشبیهی» در متن بالا به کار رفته است؟

شعر زیر را بخوانید و به پرسش‌ها پاسخ دهید: (1)

من نمازم را وقتی می‌خوانم / که اذانش را باد گفته باشد / سر گلدستۀ سرو / من نمازم را پی تکبیرة الاحرام علف می‌‌خوانم / پی قد قامت موج / کعبه‌ام بر لب آب / کعبه‌ام زیر اقاقی‌هاست / ...

الف) درونمایۀ منظومۀ بالا چیست؟

ب) یک استعارۀ مکنیّه (بالکنایه) در شعر بالا بیابید و آن را بنویسید.

پ) اوّلین رکن عروضی منظومۀ بالا چیست؟

در منظومۀ «ققنوس، مرغ خوش‌خوان آوازۀ جهان / آواره ماند از وزش باد‌های سرد / بر شاخ خیزران / بنشسته است فرد / بر گِرد او به هر سر شاخی پرندگان / او ناله‌های گم‌شده ترکیب می‌کند...» (0/75)

الف) دو ویژگی ادبی این سروده را بنویسید.

ب) قالب این شعر چیست؟

با خواندن دو منظومۀ زیر: (0/5)

1- به سان رهنوردانی که در افسانه‌‌ها گویند / گرفته کوله‌بار زادره بر دوش / فشرده چوب‌دست خیزران در مشت / گهی پرگوی و گه خاموش/ در آن مه‌گون فضای خلوت افسانگی‌شان راه می‌‌پویند / ما هم راه خود را می‌‌کنیم آغاز / سه ره پیداست... من اینجا بس دلم تنگ است / و هر سازی که می‌بینم بد آهنگ است / بیا ره توشه برداریم/ قدم در راه بی برگشت بگذاریم/ ببینیم آسمان هر کجا آیا همین رنگ است؟ / ... (اخوان ثالث)

2- قایقی خواهم ساخت / خواهم انداخت به آب / دور خواهم شد از این خاک غریب / که در آن هیچ کسی نیست که در بیشۀ عشق / قهرمانان را بیدار کند / قایق از تور تهی / و دل از آرزوی مروارید / همچنان خواهم راند... (سهراب سپهری)

الف) هر دو شاعر، در منظومه‌های خود از نظر «قلمرو فکری» به طرح چه موضوع مشترکی پرداخته‌اند؟

ب) نام بحر عروضی منظومۀ شمارۀ یک چیست؟

«زاویۀ دید» نوشتۀ زیر چیست؟ (0/25)

مینی‌بوس با سرعت نه چندان زیاد پیش می‌رفت. نگاه کردم به مناظر اطراف جاده و مزارع و خانه‌های روستایی، شکل و شمایل خانه‌های آنجا هم، شبیه روستای خودمان بود و این تشابه مرا دلتنگ می‌کرد. کاش می‌شد گوشه‌ای بایستیم...