حل تشریحی سوالات سؤالات امتحان نهایی درس علوم و فنون ادبی (3) دوازدهم شهریور 1402 - امتحان نهایی دوازدهم شهریور 1402 (انسانی)

انجمن ادبی خاقان برای رسیدن به هدف رهایی بخشیدن شعر فارسی از تباهی و انحطاط اواخر دورۀ صفوی و دوره‌های بعد از آن، چه راهی را در پیش گرفتند؟ (0/25)

در عبارت مقابل، جای خالی را کامل کنید: در دورۀ بیداری، سیّداشرف‌الدّین گیلانی به ............ مشهور بود. (0/25)

عبارت زیر، معرّف کدام شخصیّت ادبی دورۀ بیداری است؟ (0/25)

وی از شعرهای غربی نیز ترجمه‌هایی منظوم پدید آورده است که در نوع خود ابتکاری محسوب می‌شود. قطعۀ «قلب مادر» یکی از آن نمونه هاست.

درست یا نادرست بودن عبارت‌های زیر را مشخّص کنید. (0/5)

الف) منظور از ادبیّات معاصر آثار ادبی هستند که پیش از مشروطه پدید آمده‌اند.

1- درست 2- نادرست

ب) شاعران این دوره، بهتر و هنری‌تر از گذشته به جوهر شعر دست یافتند.

1- درست 2- نادرست

همۀ گزینه‌ها به‌جز گزینۀ ............ از «آثار پژوهشی» محمّدتقی بهار است؟ (0/25)

الف) تاریخ تطوّر نظم فارسی

ب) سبک‌شناسی

پ) تاریخ بیداری ایرانیان

ت) تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایرانیان

«پروین اعتصامی» در قصیده به سبک کدام شاعر، شعر می‌‌سراید؟ (0/25)

نثر داستانی معاصر در سال (1301) با کدام مجموعه داستان کوتاه آغاز شد؟ (0/25)

کدام گزینه دربردارندۀ «سطح فکری» شعر در دورۀ بیداری نیست؟ (0/25)

الف) نگرش شاعران و نویسندگان نسبت به جهان بیرون، از کلّی‌نگری و ذهنیّت‌گرایی به جزئی‌نگری و عینیت‌گرایی تغییر کرد.

ب) مفهوم آزادی در سخن شاعران و نویسندگان، بنیادی‌ترین تفکّر و خواست مشروطه‌خواهان گردید.

کدام گزینه یکی از ضعف‌های تکنیکی در اغلب داستان‌های دوران مشروطه به شمار می‌‌آید؟ (0/25)

الف) گسترش یافتن نوگرایی و تجدّدخواهی

ب) تنفّر از خرافات در نثر داستانی

پ) توجّه به حقوق مدنی زنان

ت) حضور راوی سوم شخص و سخن گفتن او با خواننده در بعضی از صحنه‌ها

کدام گزینه بیانگر «سطح ادبی» شعر در قرن‌های دوازدهم و سیزدهم است؟ (0/25)

الف) گرایش به قالب‌های کم کاربرد یا نوین به‌تدریج زمینه را برای ظهور شعر نو فراهم کرد.

ب) شعر به‌عنوان زبان بُرندۀ نهضت در اختیار روزنامه‌‌ها قرار گرفت.

دربارۀ سبک شعر دورۀ معاصر تا انقلاب اسلامی، کدام گزینه نادرست است؟ (0/25)

الف) تفكّر شاعر، بیشتر زمینی و پیرامون امور دنیوی است.

ب) دست شاعر برای استفاده از همۀ واژه‌‌ها بسته است.

پ) معنی گریزی، از ویژگی‌های شعر این دوره است.

در شعر سنّتی دورۀ انقلاب اسلامی، تقلید از سبک ............ و ............ و تمایل به آن‌ها زیاد است. (0/5)

در سرودۀ زیر، شاعر به کدام ویژگی «سطح فکری» شعر دورۀ انقلاب اسلامی پرداخته است؟ (0/25)

اگر دشنۀ دشمنان، گردنیم

اگر خنجر دوستان، گُرده‌ایم

گواهی بخواهید، اینک گواه

همین زخم‌هایی که نشمرده‌ایم

کدام گزینه درست است؟ (0/25)

الف) تفکّر انسان‌گرایانه، گاهی در برخی از آثار بعد از انقلاب به‌گونه‌ای کمرنگ مشاهده می‌شود.

ب) اندیشۀ حاکم بر داستان‌های دهۀ اوّل پس از پیروزی انقلاب، ابتدا اجتماعی و در مرحلۀ بعد، سیاسی است.

بخش دوم موسیقی شعر

وزن سومین پایۀ آوایی، در بیت زیر چیست؟ (0/25)

اگر چه حُسن‌فروشان به جلوه آمده‌اند

کسی به حُسن و ملاحت به یار ما نرسد

نشانه‌‌های هجایی کدام گزینه را می‌توان به دو گونه، جدا و سازماندهی کرد؟ وزن هر دو گونۀ آن را بنویسید. (0/75)

الف) هر که تأمل نکند در جواب

بیشتر آید سخنش، ناصواب

ب) زین خَلقِ پرشکایتِ گریان شدم ملول

آن‌‌های هوی و نعرۀ مستانم آرزوست

کدام‌یک از واژگان زیر با واژۀ «چاهسار» هم‌وزن است؟ (0/25)

الف) مردستان

ب) سکّه‌زن

پ) زادسرو

ت) جوانمرد

چرا در خوانش مصرع «سعدی نظر از رویت کوته نکند هرگز» همزۀ آغاز هجا حذف می‌شود؟ (0/5)

با توجّه به بیت «سوی لشکر آفریدون شدند / ز نزدیک ضحّاک بیرون شدند» به سؤالات پاسخ دهید: (0/5)

الف) به چه دلیل واژۀ «سو» به شکل «سُ» تلفظ می‌شود؟

ب) در پایه‌‌های آوایی اوّل و دوم مصرع نخست، چه نوع «اختیار شاعری زبانی یکسانی» به کار رفته است؟

شاعر در مصرع اوّل بیت زیر، کدام «واو» را «مصوّت بلند» به حساب نیاورده است؟ (0/25)

من و تو غافلیم و ماه و خورشید

بر این گردون گردان نیست غافل

با در نظر گرفتن بیت زیر به سؤالات پاسخ دهید: (0/75)

همین حکایت، روزی به دوستان برسد

که سعدی از پی جانان برفت و جان انداخت

الف) مصرع دوم را تقطیع هجایی کنید.

ب) در آخرین هجای بیت، کدام نوع اختیار شاعری به کار رفته است؟

پ) اختیار شاعری وزنی مشترک هر دو مصراع را بنویسید.

در کدام، بیت اختیار وزنی «آوردن فاعلاتن به‌جای فعلاتن» به کار رفته است؟ (0/25)

الف) یاد باد آن که ز ما وقت سفر یاد نکرد

به و داعی دل غم‌دیدۀ ما شاد نکرد

ب) یوسف گم‌ گشته بازآید به کنعان غم مخور

کلبۀ احزان شود روزی گلستان غم مخور

شاعر در کدام رکن از مصراع‌‌های بیت زیر از اختیار شاعری وزنی «ابدال» استفاده کرده است؟ (0/5)

خسروان قبلۀ حاجات جهانند ولى

سببش بندگی حضرت درویشان است

جا‌های خالی را کامل کنید. (0/5)

کاربرد قابلیّت وزنی «قلب» بسیار کم است و تنها در وزن‌های ............ و ............ رخ می‌دهد.

با توجّه به بیت زیر به سؤالات پاسخ دهید: (0/75)

یاری اندر کس نمی‌بینیم یاران را چه شد؟

دوستی کی آخر آمد، دوست‌داران را چه شد؟

الف) مصراع اوّل را تقطیع هجایی کنید.

ب) نام بحر عروضی بیت را بنویسید.

نیمایوشیج برای رهایی از تنگنا‌های عروضی، چگونه دست شاعر را در سرودن شعر بازگذاشت؟ (0/25)

نشانه‌‌های هجایی مصرع دوم بیت زیر را بنویسید: (0/5)

دریای هستی دم به دم

در چرخ و تاب و پیچ و خم

بخش سوم: زیبایی‌شناسی

بیت: «یار بی‌پرده از در و دیوار / در تجلّی است یا اولی الابصار» به کدام‌یک از گزینه‌‌های زیر «تلمیح» دارد؟ (0/25)

الف) فَأَينَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجهُ اللهِ

ب) كُلُّ يَومٍ هُوَ فِي شَأنٍ

در کدام یک از بیت‌های زیر آرایۀ ادبی «تضمین» به کار رفته است؟ (0/25)

الف) بیستون بر سر راه است مباد از شیرین

خبری گفته و غمگین دل فرهاد کنید

ب) حافظ از جور تو حاشا که بگرداند روی

من از آن روز که در بند توام آزادم

در بیت زیر «لف و نشر‌ها» را بیابید و آن‌ها را در جدول زیر بنویسید. (1)

دل و کشورت جمع و معمور باد

ز مُلکت پراکندگی دور باد

در بیت زیر به چه دلیل، آرایۀ ادبی «متناقض‌نما» دیده می‌شود؟ (0/75)

ز کوی یار می‌‌آید نسیم باد نوروزی

از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی

مولانا در بیت زیر با کاربرد کدام آرایۀ ادبی، معانی بسیاری را در کمترین واژه‌ها، جای داده است؟ (0/25)

دی شیخ با چراغ همی گشت گِرد شهر

کز دیو و دد ملولم و انسانم آرزوست

«ایهام تناسب» به کار رفته در بیت زیر را توضیح دهید: (0/75)

گویند روی سرخ تو سعدی که زرد کرد؟

اکسیر عشق بر مسم افتاد و زر شدم

در بیت «ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد / چشم نرگس به شقایق نگران خواهد شد»: (0/75)

الف) کدام واژه ایهام دارد؟

ب) معانی واژۀ ایهامی آن را بنویسید.

سعدی در بیت زیر با کاربرد کدام آرایۀ ادبی برای بزرگ‌نمایی در توصیف روز وداع یار، اوج احساسات و عواطف درونی خود را نشان داده است؟ (0/25)

بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران

کز سنگ ناله خیزد روز وداع یاران

آرایه‌‌های ادبی «حسن تعلیل، حس‌آمیزی، اسلوب معادله و ایهام تناسب» به ترتیب در کدام گزینه‌‌ها به کار رفته اند؟ (1)

الف) لب و دندان سنایی همه توحید تو گوید

مگر از آتش دوزخ بودش روی رهایی

ب) دخل بی‌جا همه جا در سخنم می‌‌آید

این مگس لازم شیرینی گفتار من است

پ) گریۀ دائم سیاهی را نبُرد از بخت من

زاغ را بسیاری باران نسازد پَر، سپید

ت) باران همه بر جای عرق می‌‌چکد از ابر

پیداست که از روی لطیف تو حیا کرد

آرایۀ مناسب هر بیت را از کمانک مقابل آن انتخاب کنید. (0/75)

الف) زمانه از ورق گُل، مثال روی تو بست

ولی ز شرم تو در غنچه کرد پنهانش (ایهام تناسب، حسن تعلیل)

ب) از صدای سخن عشق ندیدم خوش‌تر

یادگاری که در این گنبد دوّار بماند (حس‌آمیزی، ایهام)

پ) سفر برون کند ز مرد، خامی‌‌ها

کباب، پخته نگردد مگر به گردیدن (تضمین، اسلوب معادله)

بخش چهارم: نقد و تحلیل نظم و نثر

کدام بیت را می‌توان نمونۀ سرودۀ انتقادی دورۀ بیداری به شمار آورد؟ (0/25)

الف) پرستش به مستی است در کیش مهر

برون‌اند زین جرگه، هشیار‌ها

ب) غلغلی انداختی در شهر تهران ای قلم

خوش حمایت می‌‌کنی از شرع قرآن ای قلم

با توجّه به متن زیر به پرسش‌ها پاسخ دهید: (1/25)

«... مخدوم مهربان من! از آن زمان که رشتۀ مراودت حضوری گسسته و شیشۀ شکیبایی از سنگ تفرقه و دوری شکسته، اکنون مدّت دو سال افزون است که نه از طرف بَریدی و سلامی و نه از اینجانب قاصدی و پیامی. طاير مکاتبات را پَر بسته و کلبۀ مراودات را در بسته ...»

الف) محوری‌ترین پیام متن بالا چیست؟

ب) نوع ترکیب «کلبۀ مراودات» را بنویسید.

پ) نمونه ای از «سجع» در متن بالا بیابید و آن را بنویسید.

ت) چند «اضافۀ تشبیهی» در متن بالا به کار رفته است؟

شعر زیر را بخوانید و به پرسش‌ها پاسخ دهید: (1)

من نمازم را وقتی می‌خوانم / که اذانش را باد گفته باشد / سر گلدستۀ سرو / من نمازم را پی تکبیرة الاحرام علف می‌‌خوانم / پی قد قامت موج / کعبه‌ام بر لب آب / کعبه‌ام زیر اقاقی‌هاست / ...

الف) درونمایۀ منظومۀ بالا چیست؟

ب) یک استعارۀ مکنیّه (بالکنایه) در شعر بالا بیابید و آن را بنویسید.

پ) اوّلین رکن عروضی منظومۀ بالا چیست؟

در منظومۀ «ققنوس، مرغ خوش‌خوان آوازۀ جهان / آواره ماند از وزش باد‌های سرد / بر شاخ خیزران / بنشسته است فرد / بر گِرد او به هر سر شاخی پرندگان / او ناله‌های گم شده ترکیب می‌کند...» (0/75)

الف) دو ویژگی ادبی این سروده را بنویسید.

ب) قالب این شعر چیست؟

با خواندن دو منظومۀ زیر: (0/5)

1- به سان رهنوردانی که در افسانه‌‌ها گویند / گرفته کوله‌بار زادره بر دوش / فشرده چوب‌دست خیزران در مشت / گهی پرگوی و گه خاموش/ در آن مه‌گون فضای خلوت افسانگی‌شان راه می‌‌پویند / ما هم راه خود را می‌‌کنیم آغاز / سه ره پیداست... من اینجا بس دلم تنگ است / و هر سازی که می‌بینم بد آهنگ است / بیا ره توشه برداریم/ قدم در راه بی برگشت بگذاریم/ ببینیم آسمان هر کجا آیا همین رنگ است؟ / ... (اخوان ثالث)

2- قایقی خواهم ساخت / خواهم انداخت به آب / دور خواهم شد از این خاک غریب / که در آن هیچ کسی نیست که در بیشۀ عشق / قهرمانان را بیدار کند / قایق از تور تهی / و دل از آرزوی مروارید / همچنان خواهم راند... (سهراب سپهری)

الف) هر دو شاعر، در منظومه‌های خود از نظر «قلمرو فکری» به طرح چه موضوع مشترکی پرداخته‌اند؟

ب) نام بحر عروضی منظومۀ شمارۀ یک چیست؟

«زاویۀ دید» نوشتۀ زیر چیست؟ (0/25)

مینی‌بوس با سرعت نه چندان زیاد پیش می‌رفت. نگاه کردم به مناظر اطراف جاده و مزارع و خانه‌های روستایی، شکل و شمایل خانه‌های آنجا هم، شبیه روستای خودمان بود و این تشابه مرا دلتنگ می‌کرد. کاش می‌شد گوشه‌ای بایستیم...