حل تشریحی سوالات علوم و فنون ادبی 3 - امتحان نهایی ادبیات و علوم انسانی 1403

کدام مورد را می‌توان آغازگر رمان‌نویسی در دورۀ پیش از انقلاب مشروطه دانست؟ (0/25)

الف) ترجمۀ رمان‌های تاریخی       ب) ترجمۀ رمان‌های اجتماعی

درست یا نادرست بودن عبارات زیر را مشخص کنید. (0/5)

الف) مضمون شعر شاعران دورۀ چهارم معاصر تا انقلاب اسلامی، بیشتر نقد اجتماعی است. (درست- نادرست)

ب) حماسی بودن زبان، از ویژگی‌های شعر نیمایوشیج است. (درست- نادرست)

نوع ادبی «خداوندنامه» صبای کاشانی را بنویسید. (0/25)

کدام یک از چهار جملۀ مشخص شده دربارۀ زندگی «علی اکبر دهخدا» نادرست است؟ (0/25)

«از پیشگامان نثر جدید فارسی است، شعر هم می‌سرود و با روزنامۀ صوراسرافیل همکاری داشت.

                       1                                   2                                   3

مجموعۀ چرند و پرند را در روزنامۀ سروش منتشر کرد.»

                                      ۴

نام پدیدآورندگان آثار زیر در کدام گزینه به درستی ذکر نشده است؟ (0/25)

الف) راه آب نامه جمال‌زاده / آتش خاموش: سیمین دانشور / زمین سوخته: سیدمهدی شجاعی

ب) دستور زبان عشق: قیصر امین‌پور / خواب ارغوانی: موسوی گرمارودی / سفر ششم: علی مؤذنی

عبارت زیر دربارۀ کدام یک از نویسندگان عصر بیداری است؟ (0/25)

«احیاکنندۀ نثر فارسی است، تکلّف را در نثر از بین برد و مسائل عصر را با کاربرد زبان و اصطلاحات رایج و آمیخته به شعر و ضرب المثل در آثار خود نوشت.»

کدام یک از موارد زیر از آثار منظوم ادبیات انقلاب اسلامی محسوب می‌شود؟ (0/25)

الف) مهاجر کوچک       ب) ظهور       ج) ضیافت      د) از آسمان سبز

سبک‌شناسی (۲نمره)

درست یا نادرست بودن موارد زیر را مشخص کنید. (0/5)

الف) از ویژگی‌های شعر دورۀ انقلاب اسلامی، گرایش به عرفان و دوری از حماسه‌سرایی است. (درست- نادرست)

ب) مضامین اخلاقی در دوره مشروطه کارایی خود را از دست داد. (درست- نادرست)

عبارات زیر نشان‌دهندۀ کدام‌ یک از سطوح زبانی، فکری و ادبی نثر ادبیات بیداری است؟ (0/5)

الف) طنز سیاسی- اجتماعی از شاخه‌های نثر عصر بیداری است.

ب) قید و بند نثرفنی و مصنوع در آفرینش آثار کنار گذاشته می‌شود.

در بیت زیر کدام یک از درون مایه‌های شعر عصر بیداری مشاهده می‌شود؟ (0/25)

چون نَگِریم ز درد و چون ننالم؟                       دزد را چو محرم به خانه کردم

الف) توجه به مردم     ب) تعلیم و تربیت جدید     ج) وطن     د) آزادی

«آشنایی زدایی و روی آوردن به ترکیب‌های بدیع و بی‌سابقه یکی از مشخصه‌های زبانی شعر دورۀ انقلاب اسلامی است که در نتیجۀ روی آوردن شاعران به ......................... حاصل شده است.» (0/25)

داستانک‌نویسی (مینی‌مال) در کدام دهه رایج شد؟ (0/25)

گرایش به کدام یک از موارد داخل کمانک، ویژگی مشترک شعر دورۀ انقلاب و شعر بیدل است؟ (0/25)

(گرایش به خیال‌بندی - گرایش به حماسه)

زیبایی‌شناسی (۶ نمره)

آرایه‌های (اغراق - تناسب - تضمین - تلمیح) به ترتیب در کدام گزینه دیده می‌شود؟ (0/25)

الف) سر من مست جمالت، دل من دام خیالت       گُهر دیده نثارِ کف دریای تو دارد

ب) گفت آن یار کزو گشت سرِدار بلند                جُرمش این بود که اسرار هویدا می‌کرد

ج) حافظ از جور تو، حاشا که بگرداند روی           من از آن روز که در بند تواَم، آزادم

د) چو رامین گه گهی بنواختی چنگ                 زشادی بر سر آب آمدی سنگ

۱) ج - الف - ب - د     ۲) الف- ب- د- ج          ۳) ب- الف- ج- د          4) د- الف- ج- ب

آرایۀ «متناقض نما» را در بیت زیر مشخص کنید و دلیل خود را بنویسید. (0/5)

«عجب مدار که در عین درد، خاموشم                که درد یار پری چهره، عین درمان است»

در بیت زیر واژۀ ................. در دو معنا به کار رفته است و کاربرد این واژه باعث خلق آرایۀ ................. شده است. (0/5)

«بی مهر رُخت روز مرا نور نمانده است                وز عمرِ مرا جز شب دیجور نمانده است»

1

در کدام بیت اسلوب معادله وجود دارد؟ چرا؟ (0/5)

الف) قطع زنجیر زِمجنون تو نتوان کردن             موج جزو بدنِ آب روان می‌باشد

ب) تنور لاله چنان بر فُروخت باد بهار                 که غنچه غرق عرق گشت و گل به جوش آمد

در بیت زیرنشرها را مشخص کنید و نوع لف و نشر را بنویسید. (0/75)

«گر ندیدی قبض و بسط عشق را در یک بساط      گریۀ مینا نگر، خندیدن ساغر ببین»

تضمین را در سرودۀ زیر مشخص کنید؛ هاتف اصفهانی در این سروده، شعر کدام شاعر را تضمین کرده است؟ (0/5)

مَهِ من نقاب بگشا ز جمال کبریایی        که بتان فرو گذارند اساس خودنمایی

شده انتظارم از حد چه شود ز در درآیی              ز دو دیده خون فشانم ز غمت شب جدایی

چه کنم که هست اینها گل باغ آشنایی

آرایه مناسب را از داخل کمانک انتخاب کنید. (0/5)

الف) لبریز زندگی است نفس‌های آخرت / آورده مرگ، گرم به آغوش تو پناه (متناقض نما - اسلوب معادله)

ب) نگران با من استاده سحر / صبح می‌خواهد از من / کز مبارک دم او آورم این قوم به جان باخته را / بلکه خبر (ایهام - حسن تعلیل)

در بیت زیر شاعر برای تصویرآفرینی در حماسه از چه آرایه‌ای بهره گرفته است؟ (0/25)

«به تنها یکی گور بریان کنی                          هوا را به شمشیر گریان کنی»

برای هر یک از ابیات زیر در ستون «الف» آرایه مناسبی از ستون «ب» انتخاب کنید (یک مورد اضافی است.) (1)

شاعر در بیت زیر به کدام داستان تاریخی اشاره کرده است؟ کاربرد این داستان موجب پیدایش کدام آرایۀ ادبی شده است؟ (0/5)

«یا رب این آتش که بر جان من است       سرد کن زان‌سان که کردی بر خلیل»

کدام یک از آرایه‌های «تشبیه - تضاد - تناسب - متناقض‌نما» در بیت زیر به کار نرفته است؟ (0/25)

«این که گاهی میزدم بر آب و آتش خویش را       روشنی در کار مردم بود مقصودم چو شمع»

با ذکر دلیل آرایه حس‌آمیزی را در بند زیر مشخص کنید؟ (0/5)

مرد نقّال آن- آن صدایش گرم، نایش گرم / آن سکوتش ساکت و گیرا / راه می‌رفت و سخن می‌گفت-

موسیقی شعر (۶ نمره)

تقطیع عبارات زیر با کدام اختیارات شاعری مطابقت دارد؟ (0/5)

الف) گرد آفرید: - - U - U                            ب) سوی من UU -

در بیت زیر واژه‌ای بیابید که مصوت بلند «ی» در آن همواره کوتاه تلفّظ می‌شود. (0/25)

«من نمی‌گویم زیان کن یا به فکر سود باش       ای ز فرصت بی‌خبر، در هر چه هستی، زود باش»

در ابیات زیر انواع وزن «همسان تک لختی، همسان دولختی و ناهمسان» را مشخص کنید. (0/75)

الف) هر کاو نظری دارد با یار کمان ابرو               باید که سپر باشد پیش همه پیکان‌ها

ب) این مه که چون منیژه لب چاه می‌نشست       گریان به تازیانه افراسیاب رفت

ج) زکوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی                 از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی

نوع اختیار زبانی و اختیار وزنیِ بیت زیر را مشخص کنید. این اختیارات در کدام یک از پایه‌های آوایی قرار گرفته‌اند؟ (1)

«من که هر آنچه داشتم، اول ره گذاشتم             حال برای چون تویی اگر که لایقم بگو»

نام بحرِ کدام بیت «هزج مسدّس محذوف»است؟ (0/25)

الف) سر راپا اگر زرد و پژمرده‌ایم             ولی دل به پاییز نسپرده‌ایم

ب) بگفتا عشق شیرین بر توچون است      بگفت از جان شیرینم فزون است

سرودۀ زیر از تکرارِ کدام رکن (وزن واژه) عروضی ایجاد شده است؟ (0/25)

«نفسم را پَرِ پرواز از توست / به دماوند توسوگند، که گر بگشایند/ بندم از بند، ببینند که: / آواز از توست»

نشانه‌های هجایی کدام بیت را می‌توان به دو صورت «همسان و ناهمسان» بُرش آوایی زد؟ نظم کدام برش بر دیگری برتری دارد؟ (0/5)

الف) چون جام شفق موج زند خون به دل من       با این همه، دور از تو مراچهرۀ زردی است

ب) ترک گدایی مکن که گنج بیابی                   از نظر رهـروی که در گذر آید

با توجه به بیت «شکر ایزد که به اقبال کُلَه گوشۀ گل / نخوَت باد دی و شوکت خار آخر شد» به سؤالات پاسخ دهید.

الف) پایه‌های آوایی اول و چهارمِ مصراعِ دوم بیت بالا را تقطیع و نشانه‌های هجایی آنها را در جدول قرار دهید و وزن کامل بیت را بنویسید.

ب) دو اختیار وزنی در مصراع دوم ذکر کنید.

نقد و تحلیل نظم و نثر (۴ نمره)

متن زیر را بخوانید و به سؤالات پاسخ دهید. (1)

«اطرافتان که خلوت شد، به سمت سنگرتان راه افتادید و من هم با فاصلهٔ نه چندان دور سعی کردم که پا جای پای شما بگذارم، مثل برق و باد خودم را به سنگر برسانم و تفنگم را بردارم آنچه مشکل بود، یافتن شما بود. در این معرکه و تاریکی... توپخانه شروع کرده بود و صدای مهیب آن، صدای کودکانه اما خشک کلاش را در خود هضم می‌کرد»

الف) دو ویژگی زبانی متن بالا را بنویسید.            ب) در متن بالا یک حس‌آمیزی بیابید.

ج) متن بالا را از نظر سطح فکری بررسی کنید. (یک مورد)

با توجه به متن زیر که برگرفته از کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» است، به سؤالات مطرح شده پاسخ دهید. «مشاهده می‌کنیم که در مجاری سنۀ ۱۲۶۵ بسیاری از امور را که دلالت دارد بر بیداری ایرانیان و باعث و مسبّب آن را جز مرحوم میرزا تقی خان امیر نظام، احدی را سراغ نداریم؛ چه آن بزرگ مرد که به قابلیت خود از پستی به بلندی رسید... دوست و دشمن او را از نوادر دهر شمردند و کارهای امیر نظام از ترتیب و انتظام قشون و اصلاح کار دفتر و مالیّه که خرج، دو کرور اضافه بر دخل بود، همه در یک دو سال صورت گرفت.» (1)

الف) این نوشته نشان‌دهندۀ کدام دورۀ تاریخی است؟       ب) دو ویژگی ادبی متن را بنویسید.

ج) نویسنده متن بالا کیست؟

با توجه به شعر زیر به پرسش‌ها پاسخ دهید. (0/75)

«در آن کویر سوخته، آن خاک بی بهار               حتّى علف اجازۀ زیبا شدن نداشت

گُم بود در عمیق زمین شانۀ بهار                      بی تو ولی زمینه پیدا شدن نداشت

دل‌ها اگر چه صاف، ولی از هراس سنگ              آیینه بود و میل تماشا شدن نداشت»

الف) دو مورد از ویژگی‌های ادبی شعر را بنویسید.    ب) یک ویژگی فکری برای شعر بالا بنویسید.

با توجه به ابیات زیر از شعر «دماوندیه» به سؤالات پاسخ دهید. (0/5)

«شو منفجر ای دل زمانه                               و آن آتش خود نهفته مپسند

خامش منشین سخن همی گوی                      افسرده مباش خوش همی خند

پنهان مکن آتش درون را                              زین سوخته جان شنو یکی پند

گر آتش دل نهفته داری                                سوزد جانت به جانت سوگند»

الف) چه آرایه‌ای بین ابیات اول و آخر مشترک است؟

ب) درون مایه و مضمون شعر بالا را بنویسید.

با توجه به سروده زیر؛ (0/75)

ققنوس، مرغ خوشخوان، آوازۀ جهان / بر شاخ خیزران / بنشسته است فرد /

برگرد او / بر هر سر شاخی پرندگان / او ناله‌های گمشده ترکیب می‌کند.

الف) قالب این شعر چیست؟      ب) کدام قالب شعر سنتی زمینه‌ساز پیدایش این قالب شعری شده است؟

ج) نام سرایندۀ این شعر را بنوسید.