حل تشریحی سوالات سؤالات امتحان نهایی درس فارسی (3) دوازدهم خرداد 1402 (کلیه رشته‌ها) - امتحان نهایی دوازدهم خرداد 1402 (ریاضی)
منوی آزمون (درس ها)
سوالات سؤالات امتحان نهایی درس فارسی (3) دوازدهم خرداد 1402 (کلیه رشته‌ها)
38 سوالقلمرو زبانی
کدام معنی از واژۀ «سامان» در مصراع «با جان بودن به عشق در سامان نیست» برنمی‌آید؟ (0/25)
الف) امکان
ب) درخور
پ) مصلحت
ت) میسّر
معنی واژه‌های مشخّص شده را بنویسید. (0/75)
الف) باز زین و برگ را بر گردۀ کهرها و کرندها نهادند.
ب) من بیم آن داشتم که مورد عتاب معلّم واقع گردم.
پ) ز یزدان دان، نه از ارکان، که کوته‌دیدگی باشد
کــه خطّـی کـز خرد خیزد، تــو آن را از بنان بینــی
با توجّه به متن زیر، شکل درست واژه‌ای را که املای آن غلط است، بنویسید. (0/25)
«[معلّم] لباسی را که جز در روز توزیع جوایز یا در هنگامی که بازرس به مدرسه می‌آمد نمی‌پوشید، بر تن کرده بود. گذشته از آن، تمام اتاق درس را ابهّت و شکوهی که مخصوص مواقع رسمی است، فرا گرفته بود اما آنچه بیشتر مایع شگفتی من گشت، آن بود که بر روی نیمکت‌هایی که در مواقع عادی خالی بود، جماعتی را از مردان دهکده دیدم که نشسته بودند.»
کدام‌یک از ابیات زیر، فاقد غلط املایی است؟ (0/25)
الف) چو او را بدیدند برخاست غو
که آمد ز آتش برون شاه نو
ب) نتوان وصف تو گفتن که تو در فهم نگنجی
نتـوان شبح تـو گفتن کـه تـو در وهـم نیایی
از میان واژگان زیر، املای کدام واژه، به هر دو شکل صحیح است؟ (0/25)
«اتراق / اطراق»، «جناق / جناغ»، «حتّاکی / هتّاکی»، «حمایل/ همایل».
در کدام گزینه املای واژه‌ای غلط است؟ شکل درست آن را بنویسید. (0/5)
الف) نمی‌پذیرفتید؛ بهانه می‌آوردید و طفره می‌رفتید.
ب) آن‌وقت من هرچه اسرار و تعارف می‌کنم، تو بیشتر ابا و امتناع می‌ورزی.
در هر یک از جمله‌های زیر، املای درست را از داخل کمانک برگزینید. (0/75)
الف) پس از او عموی بزرگم برجسته‌ترین شاگرد (حوزۀ / حوضۀ) ادیب بزرگ بود.
ب) از مکاید فعلش به جهان برفتند و از کربت جورش راه (غربت / قربت) گرفتند.
پ) قدری برای به‌جا آمدن احوال و تسکین (قلیان / غلیان) درونی در حیاط قدم زدم.
در کدام گزینه «حذف به قرینۀ معنایی» صورت نپذیرفته است؟ (0/25)
الف) عشق من، خندۀ تو / در تاریک‌ترین لحظه‌ها می‌شکفد.
ب) پادشه را کرم باید تا بر او گرد آیند و رحمت تا در پناه دولتش ایمن نشینند.
پ) گــــر آتـــشِ دل نـهفـتـــه داری
سوزد جانت، به جانْت سوگند
ت) گفت: «نزدیک است والی را سرای؛ آنجا شویم»
گــفت: «والـــی از کجـــا در خــانۀ خَمّــار نیســت؟»
زمان و نوع فعل «نخستین جمله» در همۀ عبارات زیر، به‌جز عبارت ............ یکسان است. (0/25)
الف) داشتم می‌گفتم، آن شب نیز / سورت سرمای دی بیدادها می‌کرد.
ب) در باب آن مسئلۀ معهود، خاطرم داشت کم‌کم به کلّی آسوده می‌شد.
پ) با تمام نیرویی که داشت می‌دوید. هر از گاهی صدای تیر یا انفجاری او را به خود می‌آورد.
ت) کار داشت به دلخواه انجام می‌یافت که ناگهان از دهنم در رفت که آخر آقایان، حیف نیست از چنین غازی گذشت؟
در بیت زیر، چند «مفعول» وجود دارد؟ (0/25)
«بگفت: آنجا به صنعت در چه کوشند؟
بگفت: انــدُه خـرنــد و جــان فــروشنـد»
ضمیر پیوسته، در کدام مصراع، «وابستۀ وابسته» است؟ (0/25)
«بعد چندی که گشودش چشم
رخش خود را دید
بس که خونش رفته بود از تن
بس که زهر زخم‌ها کاریش
گویی از تن حسّ و هوشش رفته بود و داشت می‌خوابید»
در بیت «به دستور فرمود تا ساروان / هیون آرد از دشت صد کاروان»:
الف) کدام واژه در جایگاه «ممیّز» است؟ (0/25)
ب) جملۀ «پیرو» یا «وابسته» را مشخّص کنید. (0/25)
در متنِ «کلمۀ استاد را به پیشنهاد ایشان اختیار کردم امّا خوش ندارم زیاد استعمال کنم. همۀ حضّار یک‌صدا تصدیق کردند که تخلّصی بس بجاست و سزاوار ایشان است.»
الف) نوع وابستۀ وابسته را بنویسید. (0/25)
ب) نمودار پیکانی آن را رسم نمایید. (0/25)
با توجّه به بیت‌های زیر، درستی یا نادرستی هر یک از موارد داده شده را تعیین کنید. (0/5)
«ای مــادر ســرسپـیــد، بــشـنـو
ایــن پنــد سیــاه‌بخـت فــرزنــد
بــگـــرای چـــو اژدهــــای گـــرزه
بخروش چو شرزه شیر ارغند»
الف) در گروه اسمی «شرزه شیر ارغند» واژۀ «شیر» هسته است.
درست نادرست
ب) ترکیب «مادر سرسپید» وصفی و ترکیب «سیاه‌بخت فرزند» اضافی است.
درست نادرست
در عبارت «چون برسیدم بوی گلم چنان مست کرد که دامنم از دست برفت»:
الف) جملۀ «پایه» یا «هسته» را مشخّص کنید. (0/25)
ب) نقش دستوری واژه‌های مشخّص شده را، به‌ترتیب، بنویسید. (0/5)
در سرودۀ «تهمتن، گرد سجستانی / کوه کوهان، مرد مردستان / رستم دستان / در تگ تاریک ژرف چاه پهناور/ کِشته هر سو بر کف و دیواره‌هایش نیزه و خنجر... / در بُن این چاه آبش زهر شمشیر و سِنان، گم بود»:
الف) نوع نخستین نقش تبعی را بنویسید. (0/25)
ب) «و» در جملۀ پایانی، حرف عطف است یا ربط؟ (0/25)
پ) نشانۀ «ان» در واژۀ مشخّص شده، مفهوم «شباهت» دارد یا «جمع»؟ (0/25)
قلمرو ادبی
ابیات زیر را به شکلی درست کامل کنید. (1)
الف) .............
بوَد لبریز از عشقت وجودم؛ میهن ای میهن
ب) دارد اســــارت تــــو بـــــه زیــنــب اشـــــارتـــی
............
در عبارات زیر، جاهای خالی را به درستی، پُر کنید. (0/5)
الف) كتاب «بینوایان» اثر ............ است.
ب) کتاب ............ نوشتۀ «ظهیری سمرقندی» است.
نام آفرینندگانِ آثاری را که نویسندۀ آن‌ها نادرست ذکر شده، بنویسید. (0/5)
«بخارای من، ایل من: محمّد بهمن بیگی / تذکرة الاوليا: عطّار / تمهیدات: شهاب‌الدّین سهروردی/ قصّۀ شیرینِ فرهاد: نظامی»
در تشبیه موجود در بیت زیر، «مشبّه» کدام است؟ (0/25)
«بر کن ز بُن این بنا که باید
از ریشه بنـای ظلم بـرکنـد»
آرایۀ ادبی مناسب هر بیت را برگزینید. (0/5)
الف) بـا اهل فنا دارد هــر کس سـر یک‌رنگی
بــاید که به رنگ شمع از رفتن سر خندد (تضاد / مجاز)
ب) زمــــانه گــر بــــزند آتشـم بــــه خرمــن عمـــر
بگو بسوز که بر من به برگ کاهی نیست (تشخیص / متناقض‌نما)
واژگان پدیدآورندۀ آرایۀ لفظیِ «سجع» در عبارت زیر، کدام‌اند؟ (0/5)
«هر نفسی که فرو می‌رود ممدّ حیات است و چون برمی آید مُفرَّح ذات.»
جاهای خالی عبارات زیر را، به‌درستی پُر کنید. (1)
الف) کاربرد واژگان قافیه در بیت زیر، سبب خلق آرایۀ ادبی «.............» شده است.
«آتش است این بانگ نای و نیست باد
هــر کــه ایــن آتـش نــدارد نیـست بــاد»
ب) در مصراع نخست بیت زیر، کاربرد آرایه‌های ............ و ............ مشهود است.
«دل چه بندی در این سرای مجاز؟
همّــت پسـت کــی رسـد بــه فـراز؟»
پ) در بیت زیر، کاربرد آرایه‌های «تشبیه»، «مراعات نظیر»، «تلمیح» و «............» مشهود است.
«چـه غـم دیـوار امّـت را کـه دارد چـون تو پشتیبان؟
چه باک از موج بحر آن را که باشد نوح کشتیبان؟»
آرایۀ ادبی مناسب با هر سروده را در برابر آن بنویسید. (یک آرایه اضافه است.) (0/75)
الف) آتش عشق است کاندر نی فتاد / جوشش عشق است کاندر می فتاد | 1- ایهام |
ب) چون رود امّیدوارم؛ بی‌تابم و بی‌قرارم / من می‌روم سوی دریا؛ جای قرار من و تو | 2- تضمین |
پ) گرچه بیرون تیره بود و سرد همچون ترس / قهوه‌خانه گرم و روشن بود همچون شرم | 3- حسن تعلیل |
| 4- حس‌آمیزی |
قلمرو فکری
شاعر در بیت زیر، به بیدادگری کدام پادشاه اشاره دارد؟ (0/25)
«آن کسی را که در این مُلک، سلیمان کردیم
ملّـت امــروز یقیـن کـرد کــه او اهـرمـن اسـت»
مولانا در بیت زیر، چه کسانی را سزاوار همراهی «عارف» دانسته است؟ (0/25)
«نـی حریف هـر کـه از یـاری بـریـد
پرده‌هایش پرده‌های ما درید»
«ضرورت توسّل به مرشد و مراد» از مفهوم کدام بیت بر می‌آید؟ (0/25)
الف) در عــالـــم پیـــر، هــــر کجــــا بـــرنــایـــی اســت
عاشق بادا که عشق خوش سودایی است
ب) آییـــن طـــریـق از نفــس پیــــر مــغــان یـــافــت
آن خضــر کــه فــرخنـده پــی‌اش نــام نهادنــد
بیت «نشاط غربت از دل کی بَرَد حُبّ وطن بیرون؟ / به تخت مِصرم امّا جای در بیت‌الحَزَن دارم» به کدام داستان اشاره دارد؟ (0/25)
عبارت «و آنچه را قدیمی است قدیمی ندانم که تو از آن منی و من از آن تو. درست مانند نخستین باری که نام زیبای تو را تلاوت کردم.» کدام مفهوم را خاطرنشان می‌سازد؟ (0/25)
الف) غیرت و توانایی معشوق
ب) جاودانگی و تقدّس عشق
پ) کرامت و مهربانی معشوق
ت) وصف‌ناپذیری و زیبایی عشق
با توجه به ابیات زیر، مراد از «پیر خردمند» کیست؟ (0/25)
«چـه خـوش فـرمـود آن پیـر خـردمند
وزین خوش‌تر نباشد در جهان پند:
اگـــــر خـــونیــن دلــــی از جــــور ایّــام
لــب خنــدان بیــاور چـــون لــب جــام»
مراد از «این سخن» در بیت زیر چیست؟ (0/25)
«سیـاوش چـنیـن گفت کـای شهـریـار
که دوزخ مرا زین سخن گشت خوار»
شاعر در سرودۀ زیر، علاقه خود به محبوبش را به چه موضوعی پیوند زده است؟ (0/25)
«خنده‌ات را می‌خواهم / چون گلی که در انتظارش بودم/ گل آبی، گل سرخ کشورم که مرا می‌خواند.»
شاعر در بیت زیر، شنونده را برای بهره بردن از سخنان گوینده، به چه چیزی فرا خوانده است؟ (0/25)
«مستمع صاحب‌سخن را بر سر کار آوَرَد
غنچۀ خـامـوش بلبل را بــه گفتــار آوَرَد»
مقصود از آخرین جملۀ عبارت «با آخرین رمق‌هایتان داد زدید و به همه دستور دادید که بروند... به یک نفر هم گفتید که به برادر محسن خبر بدهد که ادامۀ حمله را در دست بگیرد.» چیست؟ (0/25)
بیت «صدهزاران سایۀ جاوید تو/ گم‌شده بینی ز یک خورشید تو» و بیت زیر، بر کدام مفهوم مشترک تأکید دارند؟ (0/5)
«وصلت آن کـس یـافـت کـز خـود شـد فنـا
هر که فانی شد ز خود، مردانه‌ای است»
بیت «چنان آمد اسپ و قبای سوار / که گفتی سمن داشت اندر کنار» را با مضمون بیت زیر مقایسه کنید. (0/5)
«آتــــــش ابــــــراهـیـــــــم را نــبــــوَد زیـــــــان
هر که نمرودی است گو می‌ترس از آن»
در متنِ «ناله‌های گریه‌آلود آن روح دردمند و تنها را می‌شنوم. ناله‌های گریه‌آلود آن امام راستین و بزرگم را که همچون این شیعۀ گمنام و غریبش، در کنار آن مدینۀ پلید و در قلب آن کویر بی‌فریاد، سر در حلقوم چاه می‌بُرد و می‌گریست.» منظور از «امام راستین و بزرگ» و «شیعۀ گمنام و غریب»، به‌ترتیب، چه کسانی است؟ (0/5)
معنی ابیات و عبارات زیر را به نثر روان بنویسید.
الف) عصارۀ تاکی به قدرت او شهد فایق شده. (0/5)
ب) متکلّم وحده و مجلس آرای بلامعارض شده است. (0/5)
پ) حیات از عشق می‌شناس و ممات بی‌عشق می‌یاب. (0/5)
ت) بعد از این وادیّ استغنا بـوَد
نه در او دعوّی و نه معنا بوَد (0/5)
ث) اگــــر کــــوه آتـــش بــــوَد، بسپــرم
از این تنگ خوار است اگر بگذرم (0/5)
ج) یک قصّه بیش نیست غم عشق وين عجب
کـــز هــر زبــان کــه مــی‌شنوم نــامکــرّر است (0/5)
چ) با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی است
مـــا را فــراغتی است کـــه جمشیـد جـــم نــداشـت (0/5)
ح) آنجا در آن برزخ سـرد، در کـوچه‌های غم و درد
غیر از شب آیا چه می‌دید چشمان تار من و تو؟ (0/5)