حل تشریحی سوالات سؤالات امتحان نهایی درس زیست‌شناسی (3) دوازدهم خرداد 1402 - امتحان نهایی دوازدهم خرداد 1402 (تجربی)

درستی یا نادرستی جملات زیر را بدون ذکر دلیل مشخص کنید. (2)

الف) در یوکاریوت‌ها، در ابتدای همانندسازی دِنا (DNA) باید پیچ و تاب فامینه (کروماتین)، باز و هیستون‌ها از آن جدا شوند.

ب) نوع نوکلئوتیدی که در فرایند همانندسازی و رونویسی، مقابل نوکلئوتید گوانین‌دار قرار می‌گیرد، یکسان است.

ج) نوزادان در بدو تولد از نظر ابتلای احتمالی به بیماری فنیل کتونوری، با خون‌گیری از پاشنۀ پای آن‌ها بررسی می‌شوند.

د) در ژنگان (ژنوم) هسته‌ای افراد مبتلا به نشانگان داون، سه نسخه از فام‌تن (کروموزوم) ۲۱ وجود دارد.

هـ) در زنجیرۀ انتقال الکترون راکیزه (میتوکندری)، تولید ATP و آب در بخش داخلی صورت می‌گیرد.

و) بیشترین جذب سبزینۀ (کلروفیل) a در محدودۀ ۴۰۰ تا ۵۰۰ نانومتر، کمتر از سبزینۀ b است.

ز) برای تولید گیاه مقاوم به آفت، ابتدا سم باکتری جداسازی و پس از همسانه‌سازی به گیاه مورد نظر انتقال داده می‌شود.

ح) طوطی‌های ساحل آمازون، به منظور کسب انرژیِ بیشتر از خاک رس تغذیه می‌کنند.

هر یک از عبارت‌های زیر را با کلمات مناسب کامل کنید. (2)

الف) در طرح همانندسازی ............، تشکیل پیوند فسفودی‌استر، بین نوکلئوتیدهای قدیمی با نوکلئوتیدهای جدید، قابل مشاهده است.

ب) رمزۀ (کدون) آغاز هرگز وارد جایگاه ............ نمی‌شود.

ج) اگر گل میمونی، دارای دگرۀ (الل) R در یکی از فام‌تن‌هایش باشد، ممکن نیست به رنگ ............ دیده شود.

د) هر چه بین دنای دو جاندار شباهت بیشتری وجود داشته باشد، ............ نزدیک‌تری دارند.

هـ) در تخمیر ............، آخرین پذیرندۀ الکترون، نوعی مادۀ آلی سه کربنی است.

و) الکترون‌های خارج شده از فتوسیستم ............، از پمپ پروتئینی زنجیره انتقال الکترون تیلاکوئید عبور می‌کنند.

ز) در تولید شوینده‌ها، آنزیم پایدار در برابر گرما به نام ............ استفاده می‌شود.

ح) در یادگیریِ ............، جانور می‌آموزد با آزمون و خطا رفتاری را تکرار یا از انجام آن خودداری کند.

برای کامل کردن هر یک از عبارت‌های زیر، از بین کلمات داخل پرانتز، کلمۀ مناسب را انتخاب کنید. (2)

الف) مولکول‌های دنایی که بازهای سیتوزین بیشتری دارند، دارای پایداری (کمتری - بیشتری) هستند.

ب) اولین آمینواسید در انتهای (آمینی - کربوکسیلی) رشتۀ پلی‌پپتید تازه ساخته شده، متیونین است.

ج) اگر رنگ همۀ گل‌های حاصل از آمیزش دو گل میمونی، متفاوت از والدین باشد، قطعاً ژن‌نمود والدین (خالص - ناخالص) بوده است.

د) رانش ژن در گونه‌زایی (دگرمیهنی - هم‌میهنی) در جمعیت‌های کوچک اثر دارد.

هـ) در زنجیرۀ انتقال الکترون راکیزه، الکترون‌های پرانرژی $FAD{H}_2$، انرژی لازم برای (سه - دو) پمپ پروتون را فراهم می‌کنند.

و) در رنگیزه‌های موجود در آنتن‌های گیرنده نورِ فتوسیستم‌ها، بر اثر تابش نور، انتقال (انرژی - الکترون) انجام می‌شود.

ز) تولید مواد از طریق اکسایش NADH در شرایط کمبود یا نبود اکسیژن، مربوط به دورۀ زیست‌فناوری (سنتی - کلاسیک) است.

ح) رفتار دگرخواهی خفاش‌های خون‌آشام، (همانند - برخلاف) رفتار دگرخواهی دم‌ عصایی‌ها، باعث افزایش شانس بقای غیر خویشاوندان می‌شود.

دربارۀ مولکول‌های اطلاعاتی به پرسش‌های زیر پاسخ دهید. (1/25)

الف) تعداد جایگاه‌های آغاز همانندسازی در دنای کدام جاندار مورد مطالعۀ گریفیت، می‌تواند بسته به مراحل رشد و نمو تنظیم شود؟ چرا؟

ب) دو گروه از مواد آلی موجود در بدن جانداران که می‌توانند نقش آنزیمی داشته باشند را نام ببرید.

ج) در آزمایش‌های مزلسون و استال، بعد از ۲۰ دقیقه قرار گرفتن باکتری در محیط کشت ${}^{14}N$، یک نوار در میانۀ ظرف تشکیل شد. با این نتیجۀ به‌دست آمده، کدام طرح همانندسازی به‌طور کامل رد شد؟

ساختار مولکولی که تغییر شکل آن باعث بروز بیماری کم‌خونی داسی‌شکل می‌شود، در کدام سطح پروتئینی است؟ چرا؟ (0/5)

دربارۀ جریان اطلاعات در یاخته به پرسش‌های زیر پاسخ دهید. (0/75)

الف) نام آنزیم بازکنندۀ دو رشته دِنا (DNA) در همانندسازی و رونویسی را بنویسید.

ب) چرا یاخته‌های عصبی و ماهیچه‌ای بدن یک فرد، ژن‌های یکسانی دارند ولی دارای عملکرد و شکل متفاوتی هستند؟

شکل زیر طرح ساده‌ای از رناتن‌هایی (ریبوزوم‌هایی) است که چند رنای در حال رونویسی را ترجمه می‌کنند. با توجه به شکل به سؤالات پاسخ دهید. (0/5)  

الف) کدام شماره جهت رونویسی را نشان می‌دهد؟

ب) رنابسپارازِ (RNA پلی‌مرازِ) درون شکل، پروکاریوتی است یا رنابسپارازِ ۲ یوکاریوتی؟

در هر یک از موارد زیر، با توجه به فرایندهای تنظیم بیان ژن در یوکاریوت‌ها، میزان محصول ژن چه تغییری می‌کند؟ (0/5)

الف) ایجاد خمیدگی در دنا با پیوستن عوامل رونویسی به توالی افزاینده

ب) کاهش فشردگی در بخش‌هایی از فام‌تن

حاصل ازدواج مردی که از لحاظ گروه‌های خونی، دارای پروتئین و هر دو نوع کربوهیدرات است با زنی که کربوهیدرات‌ها و پروتئین را ندارد، فرزندی با گروه خونی $A^{-}$می‌باشد. (1)

الف) ژن‌نمود (ژنوتیپ) این زن و مرد را از نظر گروه خونی Rh بنویسید.

ب) آیا این خانواده می‌توانند صاحب فرزندی با گروه خونی $B^{+}$ شوند؟ ژن‌نمود گروه خونی ABO این فرزند را بنویسید.

 ژن‌نمودهای زیر در رابطه با رنگ نوعی ذرت است. با توجه به آن‌ها به سؤالات زیر پاسخ دهید. (0/75)

1) $Aabbcc$

2) $AAbbCC$

3) $AaBbCc$

4) $AaBBCc$

5) $AABbCC$

الف) رخ‌نمود (فنوتیپ) کدام‌یک از ژن‌نمودها، نسبت به سایرین از فراوانی بیشتری برخوردار است؟

ب) دو ژن‌نمودی که باعث ایجاد رخ‌نمود مشابه می‌شوند، را انتخاب کنید.

در مورد تغییر در اطلاعات وراثتی به پرسش‌های زیر پاسخ دهید. (1/25)

الف) اگر جانداری فقط یک فام‌تن داشته باشد، آیا می‌تواند دچار جهش جابه‌جایی شود؟ چرا؟

ب) جهش و انتخاب طبیعی چه اثری بر گوناگونی افراد در یک جمعیت دارند؟

ج) حشراتی که در رزین‌های گیاهان به دام افتاده‌اند، کدام‌یک از شواهد تغییر گونه‌ها را نشان می‌دهند؟

انواع گامت‌های نوترکیب فردی با ژن‌نمود AaBb پس از چلیپایی شدن (کراسینگ‌اور) را بنویسید. (A و B روی یک کروموزوم قرار دارند.) (0/5)

در مورد ATP و روش‌های ساخته شدن آن به پرسش‌های زیر پاسخ دهید. (0/5)

الف) این مولکول با از دست دادن دو فسفات، به‌عنوان واحد سازندۀ مولکول دنا می‌تواند استفاده شود یا رنا؟

ب) در این مولکول، باز آلی آدنین با حلقۀ چند ضلعی خود به قند متصل شده است؟

در مورد تنفس یاخته‌ای به پرسش‌های زیر پاسخ دهید. (1/25)

الف) براساس مراحل قند کافت (گلیکولیز) در کتاب درسی، مولکولی که اکسایش می‌یابد، چه نام دارد؟ به چه مولکولی تبدیل می‌شود؟

ب) در زنجیرۀ انتقال الکترون راکیزه، به دنبال پمپ کردن پروتون‌ها، pH کدام قسمت آن کاهش می‌یابد؟

ج) نقص کدام ژن‌ها، در عملکرد راکیزه برای خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد مشکل ایجاد می‌کند؟

 دربارۀ فتوسنتز به پرسش‌های زیر پاسخ دهید. (1/25)

الف) تفاوت یاختۀ غلاف آوندی در برگ گیاه تک لپه و دولپه را بنویسید. (یک مورد)

ب) عدد اکسایش اتم کربن در مولکول قند، نسبت به کربن در $C{O}_2$، کاهش یافته است، بنابراین گیاه برای ساختن قند به چه موادی نیاز دارد؟

ج) اگر میزان کربن‌دی‌اکسید محیط از ۸۰ واحد بیشتر شود، میزان فتوسنتز گیاه $C_3$ بیشتر می‌شود یا گیاه $C_4$؟

در ستون "الف" جدول زیر، توضیحات مربوط به انواعی از روش‌های تثبیت کربن در گیاهان بیان شده است. هر یک از موارد ستون "الف" با یکی از موارد ستون "ب" ارتباط منطقی دارد. آن‌ها را پیدا کنید. (در ستون "ب" یک مورد اضافه است.) (0/5)

در زیر، جایگاه تشخیص آنزیم برش‌دهنده‌ای نشان داده شده است. توالی انتهای چسبندۀ آن را مشخص کنید. (محل برش پیوند فسفودی‌استر بین A و G) (0/5)

GCAGCTGC

CGTCGACG

دو ویژگی یاخته‌های بنیادی که در مهندسی بافت مورد توجه قرار می‌گیرند را بنویسید. (0/5)

با توجه به شکل، به سؤالات زیر پاسخ دهید. (0/75)

الف) این تصویر، پیش هورمون انسولین را نشان می‌دهد یا هورمون فعال؟

ب) مورد «ج» چه نام دارد؟

ج) این پروتئین پس از ساخته شدن، وارد شبکۀ آندوپلاسمی می‌شود یا درون سیتوپلاسم می‌ماند؟

در زیر، مراحل لازم جهت بروز رفتار مراقبت موش مادر از فرزندان نوشته شده است. به‌جای «الف» و «ب» عبارت مناسب را بنویسید. (0/5)

وارسی نوزادان توسط موش مادر $\leftarrow$ «الف» $\leftarrow$ فعال شدن ژن B در یاخته‌هایی در مغز موش مادر $\leftarrow$ «ب» $\leftarrow$ فعال شدن آنزیم‌ها و پروتئین‌های دیگر $\leftarrow$ به راه افتادن فرایندهای پیچیده $\leftarrow$ بروز رفتار مراقبت مادری

هر یک از مثال‌های زیر بیانگر رفتار غریزی است یا یادگیری؟ (0/5)

الف) انقباض بازوهای شقایق دریایی پس از تحریک مکانیکی (تماس)

ب) عدم بلعیده شدن پروانه مونارک توسط پرنده‌ای که قبلاً این حشره را خورده و دچار تهوع شده است.

دربارۀ رفتارهای جانوران به پرسش‌های زیر پاسخ دهید. (0/75)

الف) چرا احتمال شکار جوجه‌های کاکایی که در کنارشان پوسته‌های سفید شکسته شده وجود ندارد، توسط کلاغ، کاهش می‌یابد؟

ب) حرکات زنبور یابندۀ غذا، علاوه بر فاصلۀ تقریبی کندو تا محل منبع غذا، چه اطلاع دیگری را به زنبورهای کارگر می‌رساند؟